д ріс 2. ә Т ым уалайтын а

Скачать презентацию д ріс 2. ә Т ым уалайтын а Скачать презентацию д ріс 2. ә Т ым уалайтын а

№2.tұқym_қual._mater.ghүzege_asyryluy._repl._transk..pptx

  • Размер: 5.7 Мб
  • Автор: Оразгуль Сатимова
  • Количество слайдов: 54

Описание презентации д ріс 2. ә Т ым уалайтын а по слайдам

  д ріс 2. ә Т ым уалайтын а паратты ж зеге ұқ қ қ д ріс 2. ә Т ым уалайтын а паратты ж зеге ұқ қ қ ң ү асырылуы (РЕПЛИКАЦИЯ, ТРАНСКРИПЦИЯ ж не ә трансляция ) Ма саты: қ — т ым уалайтын а паратты ж зеге асырылу ұқ қ қ ң ү механизмін т сіндіру; ү — репликация, транскрипция ж не ә трансляцияны кезе дері ж не ң ң ә принциптерімен таныстыру.

Жоспары:  • Т ым уалайтын а паратты берілу ұқ қ қ ң ба ыттары, КрикЖоспары: • Т ым уалайтын а паратты берілу ұқ қ қ ң ба ыттары, Крик постулаты ғ. • Репликация, аны тамасы ж не кезе дері. қ ә ң атысатын ферменттер. Қ • Транскрипция, кезе дері. ң • Процессинг, сплайсинг. • Алтернативті сплайсинг, оны ма ызы. ң ң

дебиеттер: Ә • Б. Албертс, Д Брей, Дж. Льюис и др. Молекулярная биология клетки т. 2дебиеттер: Ә • Б. Албертс, Д Брей, Дж. Льюис и др. Молекулярная биология клетки т. 2 «Мир» 1986 • В. И. Иванов, Н. В. Барышникова, Дж. С. Билева и др. Генетика под ред. В. И. Иванова. М. , 2006 г, стр. 147 -163 • И. Ф. Жимулев. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2006, стр. 110 -123 • С. Г. Инге-Вечтомов. Генетика с основами селекции М. , Высшая школа, 1989, стр. 122 -131 • Б. Льюин Гены. . , Мир « 1987» стр. 396 -430 • Н. Н. Мушкамбаров, С. Л. Кузнецов. Молекулярная биология. М. , МИА, 2003, стр. 17 —

Т ым уалайтын а паратты берілу ұқ қ қ ң ба ыттары, Крик постулаты: ғ •Т ым уалайтын а паратты берілу ұқ қ қ ң ба ыттары, Крик постулаты: ғ • ДН -нан → ДН -на (репликация); Қ Қ • ДН -нан → РН -на (транскрипция); Қ Қ • РН -нан → а уыз а (трансляция); Қ қ ғ • РН -нан → ДН -на ревертаза ферментіні Қ Қ ң серімен (ретранскрипция). ә • Тіршілікте болмайтын ба ыт: ғ А УЫЗДАН Қ → ДН -на. Қ

ДН репликациясы деп оны  зін- зі Қ ң ө ө еселеуін айтады.  • РепликацияДН репликациясы деп оны зін- зі Қ ң ө ө еселеуін айтады. • Репликация кезінде ДН молекуласынан Қ рпа тан- рпа а берілетін атесіз ұ ққ қ к шірмесі алынады. ө • Репликациясыны басталуынан ая талатын ң қ жеріне дейінгі ДН кесіндісін репликон деп Қ атайды.

Эукариоттарда ы сызы т різді ДН ғ қ ә Қ молекуласыны еселену жолдары: ң • ОлардаЭукариоттарда ы сызы т різді ДН ғ қ ә Қ молекуласыны еселену жолдары: ң • Оларда полирепликондар т рінде ж реді. ү ү • Репликация бір немесе бірнеше н ктелерде ү басталады, арама арсы ба ытта оз алады. қ қ ғ • Екі сызы т різді жа а ДН молекулалары қ ә ң Қ т зіледі. ү

ДН -молекуласыны бір ж не екі ашалы Қ ң ә қ репликациялану т рлері: ү ДН -молекуласыны бір ж не екі ашалы Қ ң ә қ репликациялану т рлері: ү

Репликацияны іске асырылу ң принциптері :  • Жартылай консервативті;  • Антипаралельді;  • Симметриялы;Репликацияны іске асырылу ң принциптері : • Жартылай консервативті; • Антипаралельді; • Симметриялы; • Полярлы; • зілмелі; Ү • Комплементарлы;

Репликацияны кезе дері: ң ң • Инициация.  Ферменттері― геликаза, топоизомераза,  SSВ- а уыздары жРепликацияны кезе дері: ң ң • Инициация. Ферменттері― геликаза, топоизомераза, SSВ- а уыздары ж не т. б. Олар аналы ДН қ ә қ Қ молекуласында ы репликация басталатын н ктені ғ ү табады, байланысады, ажыратады. Геликаза − ос тізбек арасында ы сутектік қ ғ байланыстарды ажыратады. Топоизомераза-1 ж не ә топоизомераза-2 −репликациялы айыр алдында пайда болатын қ супероралымдарды жояды. SSD-а уыздары қ ажыратыл ан тізбектерді стап, ғ ұ бір-біріне жа ындатпайды. қ РНК-праймаза 3 -пен ая талатын тізбекті тауып, қ байланысатын РН -праймерді т зеді. Қ ү

 • Элонгация.  Ферменттері―РН –праймаза, Қ РН праймер, ДН полимеразалар, лигаза Қ Қ ж не • Элонгация. Ферменттері―РН –праймаза, Қ РН праймер, ДН полимеразалар, лигаза Қ Қ ж не т. б. Оларды атысуымен ә ң қ ажыратыл ан аналы тізбектерге ғ қ комлементарлы, антипаралель жа а ң тізбектер полуконсервативті принципте т зіледі. Бір тізбек здіксіз, ал екіншісі ү ү зілмелі, Оказаки фрагменттері т рінде ү ү т зіледі. ү

 • РН -праймерҚ  ДН тізбегіні 3Қ ң ׳ - шына ұ ДН -полимеразаны осады. • РН -праймерҚ ДН тізбегіні 3Қ ң ׳ — шына ұ ДН -полимеразаны осады. Қ қ • ДН -полимераза аналы тізбекке комплементарлы Қ қ қ принципте жа а тізбекті синтездейді. ң • 3 ׳ -пен ая талатын тізбекке арсы т зілетін жа а қ қ ү ң тізбекті синтезі жылдам здіксіз ж реді. Сонды тан, ң ү ү қ б л ұ тізбекті лидерлік деп атайды. • 5 ׳ -пен ая талатын тізбекке арсы т зілетін жа а қ қ ү ң тізбекті синтезі баяу зілмелі т рде ж реді. ң ү ү ү Сонды тан, б л қ ұ тізбекті ілесуші деп атайды. • Терминация. Ішек тая шасы бактериясында қ ter-сайттарында ая талады, ал эукариоттарда екі қ репликациялы айыр кездескенде бай алады. қ қ

ДН  РЕПЛИКАЦИЯСЫҚ ДН РЕПЛИКАЦИЯСЫҚ

Репликацияны ма ызы: ң ң • Аналы ДН -ны  жа а екі к шірмесі қРепликацияны ма ызы: ң ң • Аналы ДН -ны жа а екі к шірмесі қ Қ ң ң ө пайда болады; • Олар б ліну кезінде жа а жасушалар а ө ң ғ беріледі; • Репликация кезінде ателер пайда болса, қ олар т рлі рпа а берілетін ү ұ ққ патологиялар а келеді. Мысалы, ора ғ ә қ т різді жасушалы анемия ж не т. б. ә ә

Транскрипция • А уыз туралы генетикалы информацияны іске қ қ ң асырылуы екі сатыдан – транскрипцияТранскрипция • А уыз туралы генетикалы информацияны іске қ қ ң асырылуы екі сатыдан – транскрипция ж не ә трансляциядан. • Транскрипция-т ым уалайтын а паратты іске ұқ қ қ ң асырылуыны бірінші этапы, а уызды рылымы ң құ туралы ДН жазыл ан Қ ғ генетикалы а паратты қ қ ң матрицасынан а-РН -на информация к шірілінеді. Қ ө • ДН транскрипциясы бір немесе бірнеше Қ гендерден т ратын жеке участкаларында (оперонда) ұ ж реді. рбір ү Ә ген транскрипция басталатын реттеуші б лімнен ( ө – ) , а уызды рылымы туралы қ ң құ а парат жазыл ан қ ғ кодтаушы б лімнен(ө + ) , ж не ә транскрипция ая талатын қ терминаторлы қ б лімнен ө т рады. ұ

 • Транскрипция арнайы РН -полимераза ферментініҚ ң  атысуымен ж реді. қ ү • Ол • Транскрипция арнайы РН -полимераза ферментініҚ ң атысуымен ж реді. қ ү • Ол фермент транскрипциланатын учаскені ң басталатын жерін промоторды танып , онымен байланысады; • ДН -ны ос спиралін ажыратады Қ ң қ ж не ә сол жерінен бастап, тізбекті біреуін к шіреді. ң ө • К шірілетін учаскені со ына ( ө ң ң терминатор ағ ) жеткенде РН матрицадан ажырайды. Қ • ДН т рлі б ліктерінен Қ ү ө алынатын к шімелерні ө ң саны жасуша а керекті а уыз а байланысты. ғ қ ғ

РН -полимеразаларды  рылысы мен Қ ң құ ызметтері: қ • РНК- полимераза про-ж не эукариоттыРН -полимеразаларды рылысы мен Қ ң құ ызметтері: қ • РНК- полимераза про-ж не эукариотты ә қ а заларды б рінде ғ ң ә табыл ан. ғ Ішек тая шасынан (E. coli) б лініп алын ан қ ө ғ РН -полимераза Қ тере ірек зерттелген. ң • РНК- полимераза – жалпы молекулалы қ салма ы 480000 жуы ғ қ к рделі а уызды ү қ қ кешен, бес т рлі а уыздарды ү қ ң суббірліктерінен: екі α, β β’ ж не δ фактор ә дан т рады. ұ

 •  δ – суббірлік  РН полимеразаны Қ ң транскрипция басталатын ДН арнайы Қ • δ – суббірлік РН полимеразаны Қ ң транскрипция басталатын ДН арнайы Қ учаскесін – промоторды тану ( транскрипцияны инициациясы ң ) шін ү керек. • Екі α, β, β‘ суббірліктер кешені core-фермент деп аталады, транскрипцияны элонгациясына ң керекті ферменттер. • δ – суббірлікті core-фермент кешенімен ң байланысуынан РН -полимеразаны Қ ң холензимі т зіледі. ү

Бактерияда ы РН -полимеразамен ғ Қ ж ретін ДН -ны транскрипциясы ү Қ ң Бактерияда ы РН -полимеразамен ғ Қ ж ретін ДН -ны транскрипциясы ү Қ ң

  РН –полимераза ферментіні ерекшеліктері: Қ ң  - δ-суббірлігіні к мегімен ДН –ны транскрипцияланатын РН –полимераза ферментіні ерекшеліктері: Қ ң — δ-суббірлігіні к мегімен ДН –ны транскрипцияланатын ң ө Қ ң тізбегін та дап ж не оны басталу н ктесін таба алады. ң ә ң ү — Оны ДН -полимеразадан айырмашылы ы, о ан ң Қ ғ ғ еш андай прамерді ( йыт ыны ) ажеттігі жо. қ ң ұ қ ң қ қ зін- зі коррекциялау механизміні болмауы. Ө ө ң — Сонды тан РН -полимераза ызметіні д лділігі қ Қ қ ң ә ДН -полимеразамен салыстыр анда лде айда т мен. Қ ғ ә қ ө • δ- фактор а-РН синтезі басталысымен Қ РН холоэнзимі Қ кешенінен босайды. • Пайдаланыл ан δ- фактор керек кезінде айтадан ғ қ пайдаланылуы м мкін. ү • Прокариоттарда м. РН , т. РН и р. РН синтездеуге Қ Қ Қ жал ыз, ғ бір РН -полимераза атысады Қ қ ж не оны бактерия ә ң жасушасында ы м лшері 500 -ден 7000 — а дейін ауыт иды. ғ ө ғ қ

 •   Эукариот жасушаларында ш т рлі РН ү ү Қ –полимеразалар (I, III) • Эукариот жасушаларында ш т рлі РН ү ү Қ –полимеразалар (I, III) кездеседі. Оларды ң рылыстары к рделі, рамдарында 10 -15 құ ү құ суббірліктері болуы м мкін. ү — РН –полимераза І Қ ядрошы та орналасады, қ рибосоманы рылымына кіретін ң құ р. РН -ны бастап ы Қ ң қ т рлерін ү : 18 S, 28 S, 5, 8 S РНК транскрипциялайды. — РН –полимераза ІІ Қ ядро шырынында болады, пре –м. РН немесе матрицалы РН синтездейді. Қ қ Қ — РНК –полимераза ІІІ ядро шырынында болады, пре – т. РН гендерін, 5 S р. РН гендерін Қ Қ ж неә бас а гя қ РН -ларды транскрипциялайды. Қ

Транскрипцияның этаптары:  • 1. Инициация - δ-факторы бар РН – полимеразаны Қ ң ДН -тізбегіндегіТранскрипцияның этаптары: • 1. Инициация — δ-факторы бар РН – полимеразаны Қ ң ДН -тізбегіндегі промоторды танитын ж не онымен Қ ә байланысатын транскрипцияны бірінші этапы. ң • Прокариоттар промоторыны зынды ы 80 -дей нуклеотидтерге ң ұ ғ те болады ж не оларды рамында РН – полимеразамен ң ә ң құ Қ баланысу а керекті екі алты нуклеотидтер реті болады. Б л ғ ұ нуклеотидтер транскрипцияны басталу н ктесінен «-10» ж не ң ү ә «-35» жн те ашы ты та орналасады. «-10» ауданынды ы ң қ қ қ ғ ТАТААТ ретін Прибнов боксы немесе домені деп атайды. • «-35 » ма ында ТТГАЦА н орналас ан (Travers 1981). Осы ң қ қ атарларды ДН тізбегіні бірінде орналасуы РН -полимераза а қ ң Қ ғ ДН -ны айсы тізбегін к шіру керегін к рсетеді. Қ ң қ ө ө • РНК — полимераза промотормен байланысып, «-10» ауданында ы нуклеотидтер ма ында ы ДН – ос тізбегін ғ ң ғ Қ қ ажыратады, «транскрипциялы к зше» пайда болады. қ ө

Промотор Промотор

 • «К зше» ма ында ы ДН матрицалы тізбегіндегіө ң ғ Қ қ  нуклеотидтер • «К зше» ма ында ы ДН матрицалы тізбегіндегіө ң ғ Қ қ нуклеотидтер р. НТФ-пен (рибонуклеозидтрифосфатпен) байланысуына м мкіндік пайда болады. ү • Синтезделе баста ан РН — а бірінші болып пуриндік ғ Қ ғ нуклеотидтер А немесе Г осылады, қ екінші нуклеотидпен бірінші нуклеотидті 5′, 3′ аралы тарында ң қ фосфорлы байланыс пайда болады, қ содан кейін РНК – полимеразадан δ-фактор б лінеді. ө • Инициация кезінде зынды ы 10 ж п негіздерге те ұ ғ ұ ң гибридтік ДНК-РНК-олигонуклеотид синтезделеді. Осылайша инициация процесі ая талады. қ • 2. Элонгация сатысында : Оперонны рылымды гендері бойымен ң құ қ РНК-полимераза ж не «транскрипциалы к зше» ә қ ө оз алады, матрицалы ДН тізбегіне комплементарлы қ ғ қ Қ РН синтезделеді. Қ

 • Транскрипциялы кешен (ДН – РН полимераза- РН )қ Қ Қ Қ  алдында ы • Транскрипциялы кешен (ДН – РН полимераза- РН )қ Қ Қ Қ алдында ы ДН жіпшесі ажырайды; ғ Қ • Оны артынан синтезделген РН -ны 5‘ шын итере отырып, ң Қ ң ұ ДН тізбектері айтадан осылады. Қ қ қ • Бактериялар жасушаларында ы транскрипцияны орташа ғ ң жылдамды ы 1 молекула РНК – полимераза а секундына 30 -50 ғ ғ нуклеотидке те. ң • Терминация — транскрипцияны а ыр ы этапы. Терминацияны ң қ ғ ң сигналы болып генні со ында ы ГЦ- а бай учаскелері саналады. ң ңғ ғ ғ • ГЦ ж птарыны байланыстары мы тылау, ұ ң қ ДН м ндай Қ ұ учаскелерінде денатурация иындау ж реді. Сонды тан, қ ү қ РН – Қ полимеразаны оз алуы баяулайды ң қ ғ ж не ол ә транскрипцияны ң ая талуына сигнал қ болады. • Жа а синтезделген РН шында ГЦ – бай штары ң Қ ұ ұ пайда болып лгереді. з нуклеотидтеріні арасында ы рекеттесуге ү Ө ң ғ ә байланысты «шпилькілер» т зеді. ү • Б лар РН -ны ДН -нан ажырауын же ілдетеді. ұ Қ ң

 • Транскрипцияланатын генні бойындаң бірінен кейін бірі оз алатын қ ғ бірнеше РН -полимеразаларҚ • Транскрипцияланатын генні бойындаң бірінен кейін бірі оз алатын қ ғ бірнеше РН -полимеразаларҚ конвейерлік діспен ә ж мыс істейді. ұ • Оларды арасында ы ашы ты ы 300 -500 н. ж. те. ң ғ қ қ ғ ң Бір генде бірнеше пре-м. РН тізбектері синтезделеді. Қ

Эукариоттар транскрипциясының ерекшеліктері:  •  Эукариоттарды хромосомаларында ң нуклеосомды  рылыс қ құ бол андыЭукариоттар транскрипциясының ерекшеліктері: • Эукариоттарды хромосомаларында ң нуклеосомды рылыс қ құ бол анды тан, ғ қ ДН -ны транскрипция ж ретін жерлерін Қ ң ү гистондардан ажырататын т сілдер керек. ә • Эукариоттар геномында оператор болмайды. Транскрипцияны реттелуіне ң жалпы транскрипциялы факторлар атысады. қ қ

РНК – полимераза ׀׀  -мен транскрипцияланатын генні реттеуші б лігі рылымыны сызба ң ө құРНК – полимераза ׀׀ -мен транскрипцияланатын генні реттеуші б лігі рылымыны сызба ң ө құ ң н с асы: ұ қ

 • Транскрипцияны басталу н ктесіне е жа ын ң ү ң қ орналасатыны ТАТА – • Транскрипцияны басталу н ктесіне е жа ын ң ү ң қ орналасатыны ТАТА – домен, Хогнесс домені деп аталады. Одан кейін ЦААТ ж не ГЦ домендері ә келеді. • Эукариоттарда инициация сайтын аны тау шін, қ ү промотор транскрипцияны жалпы ң факторларымен алдын ала байланысуы керек. • Транскрипцияны жалпы факторлары РН — ң Қ полимераза II байланысып, басталу н ктесін ү оршайтын кешен т зеді. қ ү • Промоторда ы а уыздар кешенін т зу ғ қ ү транскрипцияны ТFIIД факторыны ТАТА- ң ң доменмен байланысуынан басталады.

ЭУКАРИОТТАРДЫ транскрипциялы Ң қ факторлары:  • Инициация а  атысатын а уызды факторлар: IF-1, IF-2,ЭУКАРИОТТАРДЫ транскрипциялы Ң қ факторлары: • Инициация а атысатын а уызды факторлар: IF-1, IF-2, IF-3; ғ қ қ қ • Элонгация а атысатын а уызды факторлар: ЕF-1, EF-2; ғ қ қ қ • Терминация а атысатын а уызды факторлар: RF. ғ қ қ қ • Жалпы транскрипция факторлары мен РН — полимераза II кешені Қ рамына 50 жуы а уыздар кіреді, оларды транскриптосомалар деп атайды. құ қ қ • Транскрипцияны жеделдету шін арнайы транскрипция факторлары – ү энхансерлер атысады. қ • Энхансерлер ба ылайтын генінен алыс, бірнеше мы да ан нуклеотидтер қ ң ғ ж бына те , ашы ты та орналасады. ұ ң қ қ қ • ДНК ілмектер т зуіне байланысты энхансерлер промотор а жа ындайды, ү ғ қ транскрипциялы кешенні белсенділігіне сер етеді. қ ң ә • Кейбір ма ызды гендерді бірнеше энхансерлері болады. ң ң • ДН иілулеріне байларысты оларды б рі бір жерге жиналады. Қ ң ә

Транскрипцияның өнімдері • Эукариоттарда транскрипция н тижесінде пре-м ә РН , пре-р РН , пре-т РНТранскрипцияның өнімдері • Эукариоттарда транскрипция н тижесінде пре-м ә РН , пре-р РН , пре-т РН синтезделеді. Қ Қ Қ • Пре – м РН зынды ы ДН Қ ұ ғ Қ транскрипциялан ан учаскесіндей ғ болады, оларды рамында спейсерлер, экзондар, ң құ интрондар бар. • Интрондар «шпилькалар» т зеді. ү • Пре м- РН молекуласыны зынды ы 2 мы нан, Қ ң ұ ғ ң 20 мы нуклеотидтерге ауыт иды. ң қ • РН б л т рін гетерогенді ядролы РН ( гя Қ ұ ү қ Қ РН ) деп атайды Қ • Пре м – РН 5′ – шында алпа ы (КЭП), ал 3′ – Қ ұ қ ғ шында – поли (А) – фрагменті болмайды. ұ

м. РН процессингі (пісіп жетілуі)Қ • Процессингке м. РН молекуласыны метелденуі Қ ң ж не кэптенуі,м. РН процессингі (пісіп жетілуі)Қ • Процессингке м. РН молекуласыны метелденуі Қ ң ж не кэптенуі, полиаденилденуі, сплайсинг ж не ә ә тексерілу жатады. Пре-м. РН 5′ — шына « алпа » компаненті 7 – Қ ұ қ қ метилгуанилдік нуклеотиді осылады. қ • Кэптеуге гуанилтрансфераза ж не ә метилтрансфераза ферменттері атысады. КЭП қ м. РН стабилизациялану ажет. Қ қ • м. РН 3 — шына 200 нуклеотидтен т ратын поли Қ ұ ұ (А)-фрагменті полиаденилатполимераза ферментіні атысуымен жал асады. ң қ ғ

Ажыратылған генмен кодталатын ақпараттың ДНҚ-дан ақуызға берілу үрдісі: Ажыратылған генмен кодталатын ақпараттың ДНҚ-дан ақуызға берілу үрдісі:

Альтернативті сплайсинг -  • Бір геннің экзондарының түрліше комбинациялануы нәтижесінде әртүрлі м. РНҚ пайда болады.Альтернативті сплайсинг — • Бір геннің экзондарының түрліше комбинациялануы нәтижесінде әртүрлі м. РНҚ пайда болады. • Альтернативтік сплайсинг бір геннен бірнеше түрлі м. РНҚ молекулалары алынады. Олар экзондар жиынтығымен ажыратылады, ұқсас немесе түрлі функциялар атқарады.

Ба ылау с ра тары: қ ұ қ • Репликация ай уа ытта ж реді? қБа ылау с ра тары: қ ұ қ • Репликация ай уа ытта ж реді? қ қ ү • Репликацияны андай этаптары бар ? ң қ • Репликация а айдай ферменттер атысады ? ғ қ қ • Репликацияны медицинада ы ма ызы. ң ғ ң • Эукариоттарды сызы т різді ДН ң қ ә Қ транскрипциялану ерекшеліктері, кезе дері, ң атысатын ферменттері. қ • Прематрицалы а-РН — ны ерекшеліктері. қ Қ ң • Альтернативті сплайсингты ма ызы. ң ң

ГЕНЕТИКАЛЫҚ КОД:  • Полипептидтік тізбектегі аминқышқылдарының орналасу ретін анықтайтын ДНҚ тізбегіндегі нуклеотидтер қатарынан тұратын ГЕНЕТИКАЛЫҚ КОД: • Полипептидтік тізбектегі аминқышқылдарының орналасу ретін анықтайтын ДНҚ тізбегіндегі нуклеотидтер қатарынан тұратын жүйе. ДНҚ-дағы “ 4 — нуклеотид полипептидтер құрамына кіретін 20 -аминқышқылдарының орналасу ретін“ анықтайды • Генетикалық ақпарат ДНҚ-ының бір тізбегінен ғана көшіріледі. Ол тізбек 3‘ басталады, матрицалық тізбек деп аталады.

ГЕНЕТИКАЛЫ КОДТЫ  АСИЕТТЕРІ: Қ Ң Қ • ТРИПЛЕТТІЛІГІ.  ДН тізбегіндегі атар т р анГЕНЕТИКАЛЫ КОДТЫ АСИЕТТЕРІ: Қ Ң Қ • ТРИПЛЕТТІЛІГІ. ДН тізбегіндегі атар т р ан ш Қ қ ұ ғ ү нуклеотид-триплет(кодон) бір амин ыш ылын аны тайды. Триплет- қ қ қ генетикалы кодты бірлігі. қ ң • АРТЫ ШЫЛЫ Ы, молшылы ы Қ Ғ ғ. Генетикалы кодта 61 кодон бар, ал қ амин ыш ылдарыны саны 20. Сонымен, бір амин ыш ылы 2 немесе қ қ ң қ қ одан да к п триплеттермен аны талады, тек метионин мен триптофан ө қ ана бір триплетпен кодталады. ғ • Арнайылы ы. ғ р триплет тек белгілі бір амин ыш ылын аны тайды. Ә қ қ қ • здіксіздігі. Ү Генетикалы кодта нукте немесе тірлер қ ү болмайды, триплеттер бірінен со бірі орналасады. АУУЦГГУУУГГЦ. . . ң • айта жабылмайтынды Қ ғ ы. атар орналас ан нуклеотидтер бір ана Қ қ ғ кодон а кіреді. АУУЦГУУУУААГГЦЦ. . . ғ • Колинеарлы ы. ғ Кодондарды реті амин ыш ылдарыны ң қ қ ң ретіне йлесімді болады. ү • Универсалды ы. ғ Барлы тірі а заларда ы генетикалы код бірдей, қ ғ ғ қ кейбір ерекшеліктері болмаса.

А уызды синтезі РИБОСОМАДА ж реді. қ ң ү • Рибосома екі суббөліктен тұрады.  ЕкіА уызды синтезі РИБОСОМАДА ж реді. қ ң ү • Рибосома екі суббөліктен тұрады. Екі бөлік бірігіп, қосылғанда рибосоманың пішіні жүрекке ұқсайды. Оң жақта кіші суббөлігі, ал оң жағында-үлкені орналасады. Екеуінің арасындағы саңылауларда трансляцияға қатысатын а-РНҚ және аминқышқылдарды тасымалдайтын т-РНҚ орналасады. Рибосома р-РНҚ және ақуыздан тұратын күрделі, асимметриялы, төртінші құрылымдағы ірі молекула. Рибосомада а-РНҚ жазылған генетикалық ақпаратқа сәйкес полипептидтік тізбек түзіледі. •

 Рибосоманың функциялық орталықтары:  ‹  Рибосомадағы орталықтардың орналасуы. ‹ Функциялық орталықтардың рибосома суббөліктерінде орналасуы. Рибосоманың функциялық орталықтары: ‹ Рибосомадағы орталықтардың орналасуы. ‹ Функциялық орталықтардың рибосома суббөліктерінде орналасуы.

ТРАНСЛЯЦИЯҒА ҚАТЫСАТЫН ФАКТОРЛАР:  • Инициация факторлары (Initiation factor – IF);  • Элонгация факторлары(Elongation factorТРАНСЛЯЦИЯҒА ҚАТЫСАТЫН ФАКТОРЛАР: • Инициация факторлары (Initiation factor – IF); • Элонгация факторлары(Elongation factor – EF); • Терминация факторлары (Release factor – RF). • Полипептидтік тізбектің синтезіне қатысатын факторлар трансляцияның нақты сатыларында ғана рибосомада болады.

Ақуыздың синтезіндегі негізгі сатылар:  • Инициация немесе трансляцияның басталуы;  • Элангация немесе полипептидтік тізбектіңАқуыздың синтезіндегі негізгі сатылар: • Инициация немесе трансляцияның басталуы; • Элангация немесе полипептидтік тізбектің ұзаруы; • Терминация немесе трансляцияның аяқталуы; • Полипептидтік тізбектің посттрансляциялық модификациясы.

Трансляцияның басталуы мен инициациялық комплекстың түзілуі қатар жүреді:  •  м-РН ( зіні 5‘ –Трансляцияның басталуы мен инициациялық комплекстың түзілуі қатар жүреді: • м-РН ( зіні 5‘ – трансляцияланбайтын учаскесімен) Қ ө ң рибосоманы кіші субб лігімен байланысады. Б л ң ө ұ кезде инициалайтын кодон ( АУГ ) болаша қ рибосоманы ң П –орталы ыны де гейінде орналасады. ғ ң ң • АУГ (метионинні ) кодоны комплементарлы т рде ң ү инициаторлы формил — метионинді тасымалдайтын қ аа-т-РН -мен байланысады. Ал, б л аа-т-РН лкен Қ ұ Қ ү субб лікті П-орталы ымен байланысып, рибосоманы ө ң ғ ң екі суббірлігін осады, активті рибосома т зіледі. қ ү • Оны т зілуіне ГТФ –ы гидролизденуінен б лінген ң ү ң ө энергия ж мсалады. Инициацияны екі ұ ң факторларыны (е. IF-1, е. IF-2; ) атысумен ж реді. ң қ ү

Т РНҚ Т РНҚ

Аминқышқылдарының (АҚ) т. РНҚ-мен байланысуы; Е – аминоацил-т. РНК-синтетаза. антикодон Аминқышқылдарының (АҚ) т. РНҚ-мен байланысуы; Е – аминоацил-т. РНК-синтетаза. антикодон

Элонгация  циклының  сатылары: Элонгация циклының сатылары:

ПЕПТИДИЛТРАНСФЕРАЗАЛЫҚ РЕАКЦИЯНЫҢ КЕЗІНДЕ ПЕПТИДТІК БАЙЛАНЫСТЫҢ ТҮЗІЛУІ: ПЕПТИДИЛТРАНСФЕРАЗАЛЫҚ РЕАКЦИЯНЫҢ КЕЗІНДЕ ПЕПТИДТІК БАЙЛАНЫСТЫҢ ТҮЗІЛУІ:

Трансляцияның терминациясы:  (5 ‘)М- РНК  Рибосомада “мағнасыз” кодондардың:  УАА, УАГ немесе УГА Трансляцияның терминациясы: (5 ‘)М- РНК Рибосомада “мағнасыз” кодондардың: УАА, УАГ немесе УГА бірінің пайда болуы терми- нацияның сигналы болып саналады.

 • БҰЛ кодон терминацияның – e RF факторларымен танылады.  • Мұндай факторлар екеу: • БҰЛ кодон терминацияның – e RF факторларымен танылады. • Мұндай факторлар екеу: • 1. УАА и УАГ кодондар қатарларын танитын фактор (У-А-Пур); • 2. УАА и УГА кодондар қатарларын танитын фактор (У-Пур-А). • e RF фактор өзінің антикодонын танып, ПТЦ гидролаздық активтілігін (ГА) стимулдейді, сондықтан т-РНҚ мен пептид арасындағы байланыс гидролизденеді. • Содан соң пептидтік тізбек, т-РНҚ и м-РНҚ рибосомадан босайды. Ал рибосоманың суббөліктері диссоциаланады, бір-бірінен ажырайды.

Ақуыз синтезделу үшін рибосомаға қажет:  • А уызды полипептидтік тізбегіндегі амин ыш ылдары қ ңАқуыз синтезделу үшін рибосомаға қажет: • А уызды полипептидтік тізбегіндегі амин ыш ылдары қ ң қ қ орналасу реті бар ба дарлама; ғ • А уыз т зілуіне керек амин ыш ылдары; қ ү қ қ • Энергия. • — цитоплазмада ы амин ыш ылдары АТФ –ты ыдырауы ғ қ қ ң н тижесінде активтенеді, ә — арнайы аминоацил-т-РНК-синтетаза ферментіні к мегімен ң ө т-РН –ымен акцептірлененеді, ковалентті т рде байланысады. Қ ү • — акцептірленген аминоацил-т-РН рибосома а а уызды Қ ғ қ синтездеуге атысады, қ — амин ыш ылы алды тары мен т-РН арасында ы байланыс қ қ Қ ғ энергиясы пептидтік байластарды т зуге ж мсалады, ү ұ • — информация, материал ж не энергия а ымдары рибосомада ә ғ бірге кездесіп, м РН –да ы генетикалы а парат нуклеотидтер тілінен, Қ ғ қ қ т зілетін а уызды полипептидтік тізбегіндегі амин ыш ылдар ү қ ң қ қ тіліне айналдырады.

Посттрансляциялық модификация (фолдинг) • Рибосомада синтезделген ақуыз бірінші құрылымдық деңгейде  болады. Бұл полипептидтік тізбек, Посттрансляциялық модификация (фолдинг) • Рибосомада синтезделген ақуыз бірінші құрылымдық деңгейде болады. Бұл полипептидтік тізбек, ешбір қызмет атқара алмайды. Фунциялық белсенділік — ақуыздың екінші, үшінші және төртінші құрылым деңгейлеріне тән. • Екінші құрылымдық деңгейі – тізбектегі аминқышқылдары арасында сутектік байланыстардың көмегімен спираль тәрізді ақуыз қалыптасады. Бұл деңгейдегі ақуыздарға кератин, оссеин және т. б. белсенділігі аз ақуыздар жатады. • Үшінші құрылымдық деңгейі – гидрофобтық байланыстардың көмегімен глобула тәріздес ақуыз пайда болады. Бұл құрылым ферменттерге тән. Олардың активті домендері сыртында орналасады, биохимиялық реакцияларға қатысады. • Төртінші құрылым – күрделі ақуыздарға, мысалы, гемоглобиндер ге тән болады. Глобулалар бірігіп конглормерат түзеді.

Кері байланыс сұрақтары:  • Генетикалық код және оның қасиеттері.  • Трансляция қайда жүреді? Кері байланыс сұрақтары: • Генетикалық код және оның қасиеттері. • Трансляция қайда жүреді? • Ол қандай сатылардан тұрады ? • Биологиялық және медициндағы маңыздары.