Буыннан шы ып кеткен т менгі ғ ө

Буыннан шы ып кеткен т менгі ғ ө жа ты орны тыру қ қ Орында ан: Байырбекова 601 ВОП ғ Ұ Тексерген: Кожахметов С. К. “ АСТАНА МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ”АҚ

Жоспар • І. Кіріспе ІІ. Негізгі бөлім — буын шығуы жіктелуі — жиілігі — себептері ІІІ. Жақтың шығуы — жіктелуі — жиілігі — клиникасы — емі • IV. Қорытынды V. Қолданылған әдебиеттер

Анықтама • Буын шы уы – деп с йек ғ ү эпифиздеріні з орнынан ң ө толы тайып кетуін айтамыз. қ Кейде буынны жартылай ң шы уын да (подвывих) бай ау а ғ қ ғ болады. Буынны орнынан ң толы шы уы, — деп екі с йекті қ ғ ү ң буын басыны орнынан шы уын ң ғ айтады. Омырт а с йегінде қ ү жо ар ы омырт аны орнынан ғ ғ қ ң • таюын шы у — деп атайды ғ.

Даму себептері бойынша шы уғ Туа біткен • Жүре қалыптасқан жара аттан со дамы ан шы у; қ ң ғ ғ уа ытымен – 3 к нге дейін, қ ү кешеуілдегенде — 3 апта а дейін, ғ кешіккенде – 3 аптадан жо ары ғ немесе детке айнал ан шы у ә ғ ғ алыптасады қ патологиялық үрдістерден кейін дамитын шығу

Жарақаттан соң кездесу жиілігі • — иы шы уы — 40 -50%қ ғ — шынта шы уы — қ ғ 8, 5 -27, 2% — ршы шы уы — 8 -9% ұ қ ғ — сауса шы уы — 7 -8% қ ғ — ба айлар шы уы — 5 -6% қ ғ

Себептері • Буындарды те к п б гу ж не жазу; ө ө ү ә • лау; Құ • Патологиялы процесстер: қ — спецификалы аурулар; қ — онкологиялы аурулар қ

• Анатомиялы т р ыдан буынны к леміні ма ызы зор. Мысалы, жауырынны буын қ ұ ғ ң ө ң ң ң беткейі иы буынымен салыстыр анды кіші ж не де оларды рылысы да згеше. қ ғ ә ң құ ө Жамбас – ршы буын – шар т різдес болып келіп, з орнында тере де жатыр, ұ қ ә ө ң жан-жа ынан мы ты б лшы етпен, байланыстырушы сі ірлерімен оршал ан. ғ қ ұ қ ң қ ғ • Сонымен атар, буын байланыстырушы сі ірлерді мы тылы ы да шы уда ма ызды қ ң ң қ ғ ғ ң орын ат арады. Сонды тан, мысалы: ршы буын, иы буынына ара анда сирек қ қ ұ қ қ қ ғ шы ады. Та ы да, буында ы оз алыс к леміні шекті шамасы мен шы арушы ғ ғ ғ қ ғ ө ң ғ к шті арасында ма ызды атынас бар. Не рлым шы арушы к ш лкен болып, ү ң ң қ ғұ ғ ү ү буында ы алыпты оз алыс к лемі аз болса – буын шы уы жиі кездеседі. Негізінен ғ қ қ ғ ө ғ буын тай анда буын абы жыртылып, байланыстыру сі ірлері мен ан тамырлары ғ қ ң қ жара аттанады. Сонды тан буын айналасыны анталауы мен буын уысына ан қ қ ң қ қ қ жыйналу (гемартроз) жиірек кездеседі. Буын шы анда б лшы еттерді бекіну ққ ұ қ ң жерлері ауысып, ая олды не заруы, не ыс аруы бай алады. Б лшы етті қ қ ң ұ қ қ қ ұ қ ң жиырылуы буынды исы алыпта к рсетіп, оз алуын тежейді. Сонды тан, қ қ қ ө қ ғ қ шы ан с йекті не рлым ертерек орнына т сіру ажет, ол шін етті боса суын ққ ү ғұ ү қ ү ң ң жа сы алыптастыру керек. қ қ

Клиникасы • Өзіне тән клиникалық белгілері болғандықтан диагноз қою қиын емес: — Зақымдалған буын аймағында ауыру сезімі күшейеді; — Буын аймағының пішіні өзгеріп, еріксіз қимылсыз қалыпта болады; — Аяқ-қолдың шығуына байланысты оның ұзындығы сау жақпен салыстырып қарағанда өзгеше келеді; — Шыққан жерден төмендеу терінің өзгерілуін және тамыр соғуын анықтау керек. Өйткені, кей шығуларда қан, жүйке тамырлары қысылып, зақымдалуы мүмкін; — Міндетті түрде рентгендік зерттеу әдісін қолдану керек. Онымен біз буын беткейлерінің қалай тұрғанын көріп, қосымша сүйек сынығы жоқ па екенін анықтаймыз.

Емдеу • – шыққан буынды орнына түсіріп, буында жыртылған тіндердің біту уақытына дейін қозғалыссыз қалыпта құрсаулап, таңып немесе гипспен бекітеміз. Ол үшін көбінесе гипспен таңуды 10 -15 күнге қолданамыз, сонан соң қимыл –қозғалыспен емдеу басталады. • Шыққан буынды орнына түсіру жедел операция түріне жатады. Уақытында шыққан буынды түсіру жеңіл, бірақ күн өткен сайын буынды орнына түсіру ауырлай түседі. Буынды орнына түсірерде бұлшық еттің жиырылуын, ауыруын азайту үшін жақсы сезімсіздендіру қажет. Кейбір жағдайда жалпы, өткізгіштік, жергілікті жансыздандыру түрлері қолданылады. Қазіргі уақытта наркозбен қоса кураре тәріздес заттар қолданылады. Шыққан буынды түсіруде өте күшті күш қолдануға тиым салынған. Жансыздандырусыз буынды түсіруге болмайды, өйткені бұлшық еттің толық босаңсуы болмай, тіндерге қосымша жарақат жасалады. Кейін мүндай жағдайдың арты бұлшық еттің үзілуіне, буын ішінде беріштелуге, әдетке айналған шығуға соқтырады. Шыққан буын орнына түскенде өзіне тән «сылқ еткен» дыбыс шығады, бірақ кейінде өте баяу орнына түсіргенде бұл дыбыс шықпауы мүмкін. Буын орнына түскен соң, оны құрсаулап, таңып, бекіту керек. Буын қабы жазылған соң, 10 -14 күннен кейін қозғалыспен емдеу басталады. Ол үшін буынды қалыпты қозғалтып, бұлшық еттеріне жандандыру, ЕФЖ (ЛФК), физиотерапия қолданылады. Кейбір жағдайларда буын ішіне буын қабының қысылып қалуына байланысты орнына түсіру мүмкін болмайды. Оны орнына түспейтін шығу, — дейміз. Бұл жағдайда емдеу тек операция арқылы шешіледі.

• Кешіккен буын шығуы – оларға үш аптадан жоғары уақыт өткен шығулар жатады, оларға да операциялық ем қолданылады. Буын қабын ашып, буын беткейін ашық түрде орнына түсіреді, әрі қарай буын қабын құрастырып (артропластика), байланыс сіңірлерін қалпына келтіреді. Егер буынды қалыпқа келтіру мүмкін болмаса, еріксіз артродез операциясын жасайды. Артродез – буынды жою операциясы, буын құрастыратын сүйек беткейлерін қимылсыз қалыпта бір – біріне бітістіріп, жапсыру, бекіту жүргізіледі. • Әдетке айналған буын шығуы – көбіне алғашқы шығуды дұрыс салмаудан, жеткілікті жансыздандырмаудан, дұрыс бекітпеуден, байлап құрсаулаудың дұрыс болмауынан қалыптасады. Әлсіз қимылдан буын шығуы қайталана береді. Жиірек иық буынында анатомиялық құрылысына байланысты әдетке айналған шығу байқалады. Төсекте қозғалу кезінде, киіну, оқыс қимылдау кездерінде де әдетке айналған шығу пайда болады. Емдеу жолы – тек операциямен жүргізіледі.

Патологиялық үрдіске байланысты шығу – буын құрылымының өзгеруінен (деструктивное), буын қабының созылып, кеңеюінен және салданудан (паралитическое) болып үш түрге бөлінеді. рылымны згеруінен – Құ ң ө буын растыр ан с йек құ ғ ү беткейлеріні б зылуына ң ұ байланысты алыптасады қ Буын абыны ке еюінен – қ ң ң буын абыны м лшерден қ ң ө тыс, ішкі с йы пен немесе ұ қ ірі мен созылуына, ң ке еюіне байланысты пайда ң болады. Салданудан (паралитическое) – б лшы етті салдану а ұ қ ң ғ шыруына байланысты, ү буынды орша ан қ ғ еттерді , сі ірлі ң ң байламдарды , ң шандырды боса сып ң ң кетуіне байланысты дамиды. Б л ұ патологиялы шы уды қ ғ емдеу тек ана қ операция жолымен ана ғ ж ргізіледі ү.

Т менгі жа ты шы уыө қ ң ғ жіктелуі Төмен гі жақты ң шығуы жара аттан қ ж не туа ә пайда бол ан ғ бір және екі жақтық жедел және үйреншікт іалдыңғы және артқы

Т менгі жа ты шы уыө қ ң ғ • Т менгі жа екі жа ынан шы ып кеткен кезде ауызды ө қ ғ ғ жабу м мкіншілігі болмауынан нау ас ша ымдарын ү қ ғ д рігерге жеткізе алмайды. Тек ымдау, бет имылдары ә қ ар ылы ауыру сезімі бар екенін, к п м лшерде сілекейді қ ө ө ң а уын т сіндіреді. арап тексергенде бет конфигурациясы ғ ү Қ оны т менгі б лігіні заруынан ж не иекті ал а ң ө ө ң ү ә ң ғ жылжуынан згерген. Тіл р а , біра ауыздан к п ө құ ғ қ қ ө м лшерде сілекей б лініп т рады. Меншікті шайнау еттері ө ө ұ кернелген. ла алды айма ында ы тіндер ішке енген, ал Құ қ ғ ғ бет до асы астында (екі жа та бірдей) сауса пен басып ғ қ қ тексергенде буынды сіндіні буын басы аны талады. ө ң қ

• Сырт ы ла жолында буын басыны оз алыстары қ құ қ ң қ ғ аны талмайды. Ауыз уысы ішінен сипап тексергенде қ қ т менгі жа с йегіні т жді сіндісіні ал а жылжы анын ө қ ү ң ә ө ң ғ ғ ай ын аны тау а болады. Тістесуі ашы , тек лкен азу қ қ ғ қ ү тістер ана т йіскен. Б йір проекцияда жасал ан ғ ү ү ғ рентгенограммада т менгі жа с йегіні буын басыны , ө қ ү ң ң буын т мпешігіні алды ы б йіріне орналас аны ө ң ңғ ү қ аны талады. Буын ш ыршасы бос. қ үңқ • Екіжа ты буынны шы уын жа ты буынды сінділеріні қ ң ғ қ ң ө ң сыны тарынан ажырата білу ажет. Сыны тар кезінде иек қ қ қ арт а арай жылжы ан, ла алды айма ында тіндерді қ қ ғ құ қ ғ ң ішке енуі сирек кездеседі. Рентген суретте с йек ү б тіндігіні б зылысын, сыны сызы ын аны тау а ү ң ү қ ғ болады.

• Т менгі жа ты біржа ты шы уы кезіндегі нау астар ө қ ң қ ғ қ ша ымыны жо арыда айтыл ан ша ымдардан к п ғ ң ғ ғ ғ ө айырмашылы ы жо. Иекті ал а ж не сау жа ына ғ қ ң ғ ә ғ жылжуынан бет лпеті згерген. ал ан белгілер ә ө Қ ғ жо арыда берілгендей, тек бір бетінен аны талады. ғ қ Тістер бір-бірімен т йіспеген, орталы сызы сау ү қ қ жа ына жылжы ан. Т менгі жа ты бір жа ынан ғ ғ ө қ ң ғ шы уын, буындьі сіндіні бір жа ынан сынуынан ғ ө ң ғ ажырату керек. Бул кезде орталы сызы ты сыны қ қ ң қ жа ына жылжуы аны талады. Сырт ы есту жолында ғ қ қ сауса пен баса отырып буын басыны буын қ ң ш ыршасында ы оз алыстарын аны тау а болады. ұңқ ғ қ ғ Сыны орналас ан жа ында ы тістер ты ыз т йіскен. қ қ ғ ғ ғ ү

• Т менгі жа ты арт а шы уы те сирек кездеседі, иекке ө қ ң қ ғ ө ба ыттал ан со ыны серінен пайда болады. Буынды ғ ғ ққ ң ә сіндіні басы арт а арай жылжиды, б л буын апшы ыны ө ң қ қ ұ қ ғ ң за ымдануымен ж не есту жолыны с йек абыр аларыны қ ә ң ү қ ғ ң сынуымен ж руі м мкін, осыны серінен кейде ла тан ан ү ү ң ә құ қ қ а уы бай алады. ғ қ • Т менгі жа ты йреншікті шы улары. йреншікті шы у ол ө қ ң ү ғ Ү ғ жалпа буын басы немесе буын т мпешігіні жалпа қ ө ң қ болуынан, буын байламдарыны лсіздігінен, тістесулерді ң ә ң рт рлі аномалиялары мен жа с йектеріні а аулары кезінде ә ү қ ү ң қ пайда болуы м мкін. Осы жа дайларда есінеу, жа с йекке аз ү ғ қ ү к ш т сіру, ж телу немесе т шкіру кезінде шы улар пайда ү ү ө ү ғ болу м мкін. Д рігерді к мегінсіз зінен- зі орнына тусуі т н. ү ә ң ө ө ө ә

• Емі. Гиппократ т сілі. ә Жа ты орнына салу шін нау асты қ ү қ т менгі жа суйегі д рігерді шынта буыны де гейімен бірдей ө қ ә ң қ ң алыпта отыр ызу ажет. Д рігер бас барма тарын т менгі азу қ ғ қ ә қ ө тістерді шайнау бетіне орналастырып, ал ан сауса тарымен ң қ ғ қ жа с йекті орай стайды. Орнына т сетін буын басы, буыннан қ ү ұ ү шы ан жолын, керісінше айталау ажет, я ни т мен, арт а ж не ққ қ қ ғ ө қ ә жо ары ба ытта. Б л шін д рігер бас барма тарымен а ырын ғ ғ ү ү ә қ қ т мен басып к шті біртіндеп к шейте т седі. Б л шайнау етіні ө ү ү ү ұ ң талшы тарын ауыру сезімісіз созу а к мектеседі. Ал тістерге тез қ ғ ө к ш т сіру шайнау етіні рефлекторлы т рде жиырылуын ү ү ң ү ша ырады ж не атты ауыру сезімін тудырады. Біраз уа ыт қ ә қ қ ткеннен со иекті жо ары к тере отырып т менгі жа с йегіні ө ң ғ ө ө қ ү ң арт ы б лігін бірге т мен басу керек, Осы арама- арсы қ ө ө қ қ ба ытта ы оз алыстарды йлестіре отырып, буын басын т мен ғ ғ қ ғ ү ө т сіруге болады. Сонымен бірге т менгі жа с йегін арт а ү ө қ ү қ жылжыта оны б рыштарын жо ары к теру керек (45 -сурет). ң ұ ғ ө

Самай төменгі жақ буынының шығуы; а) алдыңғы шығуы; б) артқы шығуы; в) Гипократ тәсілімен төменгі жақты орнына салу

• Буын басыны буын т мпешігіні алды ы рамасынан, буын ң ө ң ңғ құ ш ыршасына т суі тістерді атты тістесуімен ая талады. Сол шін ұңқ ү ң қ қ ү д рігер бас барма тарын к п абатты д кемен орап ал аны ж не дер ә қ ө қ ә ғ ә кезінде сауса тарын альвеола сіндісіні вестибулярлы бетіне қ ө ң ауыстыр аны ж н. Шы ан буынды орнына сал ан со иек астынан ғ ө ққ ғ ң та ыш ой аны д рыс. Нау ас а с йы тама ішуге, ауызды 7— 10 ңғ қ ғ ұ қ қ к ндей атты ашпау а ке ес беру керек. Біржа ты буынны шы уы ү қ ғ ң қ ң ғ кезінде орнына салу жо арыда берілген т сіл бойынша бір жа ынан ғ ә ғ ж ргізіледі. ү • Алдын ала 3— 5 мл 2% новокаинді ерітіндісін латеральды анатша қ етке жіберу буынды орнына салу а олайлы жа дай ту ызады, себебі ғ қ ғ ғ латеральды анатша еті буын бас а орында стап т рады ж не қ қ ұ ұ ә контрактура дамиды. М. Д. Дубов бойынша жансыздандыру жасау шін ү шы ан буын басын сауса пен сипап тексеру ар ылы аны тап, инені ққ қ буын басыны алды ы жа ынан бет до асы астынан т менгі жа ойы ы ң ңғ ғ ғ ө қ ғ ар ылы 2— 2, 5 см тере дікке шаншып, ерітіндіні жібереді. қ ң

• Г. Л. Блехман т сілі. ә Ауызды кіреберісімен д рігер т менгі жак, с йегіні ң ә ө ү ң т жді сіндісіні орналасуын аны тап алады. Д рігер с сауса тарымен ә ө ң қ ә ұқ қ т жді сідіні арт а ж не т мен басады. Осыны серінен шайнау етіні ә ө қ ә ө ң ә ң босауы ж не буын басыны орнына т су м мкіншілігі туады. ә ң ү ү • Б л т сілді ауыз уысы сыртынан ж ргізуге болады, ол шін бет до асы ұ ә қ ү ү ғ астынан т жді сіндіні сауса пен аны тап алады (Ю. Д. Гершуни ә ө қ қ бойынша). Содан со рт тіндері ар ылы т жді сінділерге арт а ж не ң ұ қ ә ө қ ә т мен арай к ш т сіреді. ө қ ү ү • Т менгі жа ты мерзімі 4— 5 аптадан ас ан алды ы шы улары кезінде ө қ ңғ ғ жо арыда айтыл ан т сілдермен орнына салу м мкіншілігі бола бермейді. ғ ғ ә ү Осындай жа дайларда В. Попеску сын ан т сілді олдан ан ж н. Нау ас ғ ұ ғ ә қ ғ ө қ ауызды барынша ке ашып жатады. лкен азу тістер арасына диаметрі 1, 5 ң Ү — 2 см- болатын атты ты ыз д ке біліктерін орналастырады. Иек астынан қ ғ ә жо ары арай к ш салады, б л кезде т менгі жа ты буын басы т мен ғ қ ү ү ө қ ң ө т седі. Содан со иектен арт а арай басады, б л кезде буын басы орнына ү ң қ қ ұ т седі. Б л т сіл жалпы немесе жергілікті жансыздандыру ар ылы ү ұ ә қ ж ргізілуі тиіс. Б л кезде де т менгі жа ты 2— 3 апта а иммобилизациялау ү ұ ө қ ғ к рсетілген. ө

• Т менгі жа ты арт ы шы уларын орнына салу шін ө қ ң қ ғ ү д рігер бас барма тарын альвеола сіндісіні вестибулярлы ә қ ө ң бетімен шінші лкен азу тіс айма ына и аш сызы ү ү ғ қ арасына орналастырып, ал ан сауса тарымен т менгі жа қ ғ қ ө қ с йегін орай стайды. Бас барма тарды к мегімен т менгі ү ұ қ ң ө ө жа ты т мен тартып, ал ал ан сауса тарымен ал а арай қ ө қ ғ қ жылжытады, осылай шы ан буын орнына т седі. ққ ү • Буынны йреншікті шы уларында консервативті ж не ң ү ғ ә хирургиялы жолмен емдеуге болады. Консервативті ем қ самай-т менгі жа буыныны патологиясын ша ыр ан ө қ ң қ ғ негізгі дертті емдеуге (подагра, полиартрит) ж не буын ә апшы ьгмен байламдарын к шейтуге ба ыттал ан. қ ғ ү ғ ғ Ортопедиялы аппараттар немесе шендеуіштер к мегімен қ ө буында ы оз алыстарды шектеуді лкен ма ызы бар. ғ қ ғ ң ү ң

• Петросов аппараты ауызды ашылуын, буын басыны буын ң ң т мпешігінен аспайтын де гейде шектейді. Ол жо ар ы ж не ө ң ғ ғ ә т менгі тістерге кигізілетін жасанды сауыттардан ж не шектегіш ө ә шарнирден турады. • Т менгі жа ты буын сіндісіні амплитудасын азайту ө қ ң ө ң ма сатымен олданылатын Бургонскийді , Ходоровичті қ қ ң ң аппараттары мен Ядрованы ше деуіштері бар. ң ң • Емдеуді оперативті т сілдері буын т мпешігіні биіктігін ң ә ө ң жо арлату а, буын ш ыршасын тере детуге, т мпешік алдына ғ ғ ұңқ ң ө осымша тірек ою а, буын апшы ы байламдарын шейтуте қ қ ғ қү ба ыттал ан. Мысалы Линдеман суйек т мпешігін жары ша тап, ғ ғ ө қ қ алды ы ая шасын т мен т сіру ар ылы биіктетті (48 а, б-сурет). ңғ қ ө ү қ Буын т мпешігін биіктетуді е тиімді рі о ай дісі — А. Э. ө ң ң ә Рауэрді дісі. Буынны стіндегі терісін тіліп, нау асты зінен ң ә ң ү қ ң ө не-месе ліктен алып делген абыр а шеміршегін буын ө өң қ ғ т мпешігіні стіне периост астына ендіреді. ө ң ү

олданыл ан дебиеттер Қ ғ ә • — Большая медицинская энциклопедия. • — Цузмер А. М. , Петришина О. Л. Биология. Человек и его здоровье. Учебник. Просвещение, 1999.