аза стан тарихы ж не леуметтік – саяси

аза стан тарихы ж не леуметтік – саяси п ндер кафедрасыны Қ қ ә ә ә ң а а ғ о ытушысы: Н рмаханова Н. Ж қ ұ «Иррационализм философиясы »

Мақсаты : Студенттер осы дәріс тақырыбын игергеннен соң иррационализм философиясының өкілдерін және олардың қарастыған мәселелерін біліп қана қоймай оларды практикада қолдануға қабілетті. Дәріс жоспары: 1. А. Шопенгауэрдің жыныстық махаббат метафизикасы. 2. Өмір философиясы. Ф. Ницше философиясы. 3. Батыстық адамның ғылыми рационалдығылығының белсенділеуіне кедергі келтіретің потенциалдық мүмкіндіктерімен себептерді анықтау. 4. Санасыздық идеясы және сихоанализ (А. Шопенгауэр). Санасыздық идеясы және психоанализ 5. (З. Фрейд). Санасыздық идеясы және психоанализ (К. Юнг).

Фрейд « Мен» мен «Олды» салт атты адам а те ейді: «Мен» ғ ң -сырт ара анда атты қ ғ бас арып, ба ылап, қ қ б йры беріп отырады. ұ қ Біра ат қ ( «Ол» )-адамнан к штірек ж не ү ә (адамды к теріп келеді) ө кей жа дайда ат иесі ғ ат а ба ылауын қ қ жо алтып алып, ол ғ айда шапса да кете қ баруы м мкін. ү№ 1 м селелі с ра ә ұ қ Мына суретке арап З. Фрейдті саналалы қ ң қ мен бейсаналалы ара атынасын т сіндірі із қ қ ү ң

Психологиялық түйін. Еркін ассоциация. Студенттер назарына ұсынылатын тапсырмалар: № 2 мәселелі Сұрақ № 3 м селелі с ра ә ұ қ Ф. Ницше ні «ас ан адамы» мен З. Фрейдтті «мені к шті адамына» ң қ ң ү жеке, ерекше, жалпы т р ысында талдау жасау ұ ғ

XIX асырда ы бейклассикалы идеалистік философияны басты ба ыты 2: ғ ғ қ ң ғ 1. иррационализм; 2. « мір философиясы» ; ө Иррацнонализм — таби атта ы логикалы байланыстарды болуын, ғ ғ қ ң орша ан д ниені тау тас ж не за ды деп абылдауды терістеп, Гегель қ ғ ү ә ң қ диалектикасын ж не онда ы даму идеясын сынады. ә ғ орша ан д ние — т тасты ы, ішкі за дылы тары, даму за дары жо , Қ ғ ү ұ ғ ң қ а ыл а емес, аффект, ерік-тілек сия ты оз аушы к штерге ана ба ынатын қ ғ қ қ ғ ү ғ ғ б лшектелген, т йдектелген хаос екендігі туралы ой — иррационализмні ө ү ң басты идеясы. Иррационализмні к рнекті кілі — ң ө ө Артур Шопенгауэр (1788 -1860). з творчествосында ол Гегель диалектикасы мен тарихилы Ө қ принципіне арсы шы ып, кантианды пен гипотонизмге айта оралу а қ ғ қ қ ғ ша ырды. Волюнтаризмді з философиясыны универсалды а идасы деп қ ө ң қ ғ жариялады (волюнтаризм — орша ан д ниедегі басты оз аушы к ш — ерік қ ғ ү (воля) деп санайтын философиялы а ым). қ ғ зіні «Д ние-ерік ж не абылдау ретінде» ( «Мир как воля и Ө ң ү ә қ предствление» ) атты кітабында Шопенгауэр логиканьщ жеткілікті негіз за ын т жырымдады. Б л за бойынша философия материалистер сия ты ң ұ ұ ң қ объектілерге де, субъективті идеалистер сия ты субъектіге де емес, тек ана қ қ сананы акті болып табылатын абылдау а с йенуі тиіс. ң қ ғ ү

абылдау объективті шынды та, танушы субъект де емес, Қ қ обьект пен субьектте б лінеді. Д л осы обьект негізінде жеткілікті ө ә негіз за ы жатыр жэ не ол з кезегінде 4 дербес за а жіктеледі: ң ә ө ңғ 1. болмыс за ы — ке істік пен уа ыт шін; ң ң қ ү 2. себептілік за ы — материалды д ние шін; ң ү ү 3. логикалы негіз за ы — таным шін; қ ң ү 4. адам рекеттеріні мотивациясы за ы. ә ң ң Осылайша орша ан д ние (объект т сінігі) болмыс а, қ ғ ү ү қ себептілікке, логикалы негіз бен мотивация а тіреледі. қ ғ Субъектті абылдауы соншалы ты к рделі емес. ң қ қ ү Таным процесі адам санасыны : ң 1. тікелей танымы; 2. рефлективті танымы; 3. интуициясы ар ылы іске асады. қ

Шопенгауэр философиясыны орталы ымы — ерік. ң қ ұғ Ерік — Шопенгауэр т сінігінде — абсолютті бастама, барлы н рсені тек –тамыры ү қ ә ң барлы м нді аны тау а ж не о ан ы пал етуге абілетті идеалды к ш. қ ә қ ғ ә ғ қ қ ү Ерік сонымен атар тіршілік негізінде жат ан жо ары космосты принцип. Ерік: қ қ ғ қ ‘ 1. сана негізінде жатады; 2. заттарды е жалпы м ні болып табылады. ң ң ә Ерік – заттарды е жалпы м ні деп т сіндіргенде Шопенгауэр Кантты «санада тек ң ң ә ү ң орша ан д ние заттарыны бейнелері (образдары) ана бейнеленеді қ ғ ү ң ғ (аффициацияланады), ал оларды ішкі м ні шешілмес ж мба ( « зіндік зат» ) болып ң ә ұ қ ө калады» деген теориясына с йенеді. ү Шопенгауэр б л теорияны волюнтаризм т р ысынан олданды: ұ ұ ғ қ 1. орша ан д ние — адам санасында ы т сініктер д ниесі ана; қ ғ ү ү ғ 2. д ниені , оны заттарыны , былыстарыны м ні « зіндік зат» емес, ерік; ү ң ң ң құ ң ә ө 3. былыстар лемі мен м ндер д ниесі дегеніміз — абылдаулар д ниесі мен ерікті құ ә ә ү қ ү ң лемі; ә 4. р адамны еркі оны з рекеттерін аны тайтыны сия ты, б кіл лемдегі жалпы ә ң ң ө ә қ қ ү ә ерік, заттар мен былыстарды еркі — д ниедегі сырт ы былыстарды , құ ң ү қ құ ң заттарды оз алысы мен к былыстарды пайда болуына себепші болады: ң қ ғ ұ ң 5. тірі организмдерді ана емес, лі таби атты да «бейсаналы » . « ал ып жаткан» ң ғ ө ғ ң қ қ ғ еркі бар; 6. д ние — ерікті ж зеге асуы. ү ң ү

Ерік м селесінен баска Шопенгауэр бас а да философиялы м селелерді ә қ қ ә — адам та дыры, ғ еркіндік, ажеттілік, қ ба ыт, қ адам м мкіндіктері ү с ра тарын арастырады. Философиясыны олар а беретін с ра тары т тас ұ қ қ ң ғ ұ қ ұ ал анда пессимистік сипатта. ғ Адам ж не оны санасы негізіне ерікті ал анына арамастан Шопенгауэр ә ң ғ қ адамны таби ат а ана емес, оны зіне- зіні билік ете алу м мкіндігіне ң ғ қ ғ ң ө ө ң ү сенбейді. Адам та дыры заттар мен былыстарды б кіл- лемдік хаосы тізбегінде ғ құ ң ү ә ж реді ж не б кіл лемдік ажеттілікке ба ынышты. Жеке адамны еркі ү ә қ ғ ң орша ан д ниені еріктер жиынты ы алдында шарасыз, рі о ан қ ғ ү ң ғ ә ғ ба ынышты. Шопенгауэр адам ба ытына сенбейді. ғ қ Шопенгауэр философиясы (оны жеткілікті негіз туралы т ртгік за ы, ң ө ң волюнтаризмі мен пессимизмі, т. б. ) з замандастарына т сініксіз болды, ө ү абылданбады, танылмады да. йтсе де Шопенгауэр философиясы қ Ә бейклассикалы идеалистік философияны (иррационализм, символизм, қ ң « мір философиясы» ) ж не позитивизмні дамуында лкен р л ат арды. ө ә ң ү ө қ

Шопенгауэрді философиялы д ст рін жал астыр ан Фридрих Ницше(1844 -1900) болды. Ницше иррационализмге жа ын « мір ң қ ә ү ғ ғ қ ө философиясын ы » негізін алаушы деп саналады. ң қ Б л ба ытты зекті ымы — на ты адам шін басты ж не жал ыз реалдылы — мір ымы. ұ ғ ң ө ұғ қ ү ә ғ қ ө ұғ Ницше тусінігінде философияны ма саты — адамны орша ан д ниесі бейімделіп, зін мірде барынша іске асыруына к мектесу. ң қ ғ ү ө ө ө орша ан д ние мен мір негізінде ерік жатыр. Қ ғ ү ө Ницше адам еркін бірнеше т рге жіктейді: ү 1. « мірге мтылыс» ; ө ұ 2. адамны з шегіндегі ерік ( «ішкі стержень» ); ң ө 3. бас арылмайтын, бейсаналы қ қ ерік — (сезімдер), аффектілер; ^ 4. «билікке мтылыс» . ұ Ерікті со ы т рі — «билікке мтылыс а» Ницше ерекше м н береді. Ницше пікірінше, «билікке ерік» белгілі д режеде адамдарды б ріне т н. ң ңғ ү ұ қ ә ә ң ә ә Таби аты бойынша «билікке мтылыс» зін- зі са тау инстинктіне жа ын: адам ішінде жасырын жат ан ауіпсіздікке мтылысты сырт ы ғ ұ ө ө қ қ ұ ң қ к рінісі ж не адам рекеттеріні оз аушы к ші. ө ә ә ң қ ғ ү Ницше пікірінше рбір адам, рбір мемлекет саналы немесе, бейсаналы т рде сырт ы д ниеде з «Менін» ке ейтуге тырысады. ә ә ү қ ү ө ң Ницше философиясы (оны басты идеялары — мір адам шін жо ары к ндылы екендігі « мірге ерік» , «билікке ерік» ) негізінде адам ж не ң ө ү ғ ұ қ ө ә оны мірі м селесі т р ан -прагматизм, феноменология, экзистенциализм. т. б. сия ты азіргі заман ы философиялы концепциялар а ізашар ң ө ә ұ ғ қ қ ғ болды. Вильгельм Дильтей (1833 -1911) — « мір философиясы» ба ытыны кілі. Дильтей орша ан д ниені к пт рлілігі мен адам міріні ө ғ ң ө қ ғ ү ң ө ү ө ң бірегейлігі ойлау а (идеяга) негізделген Гегель философиясын сынады. Ойлау (идея) орнына Дильтей философия негізіне « мір» ғ ө ымына оюды сынды. мір — адамны д ниедегі болмысыны т сілі. ұғ қ ұ Ө ң ү ң ә мір мынадай белгілерге ие: Ө 1. т тасты ; ұ қ 2. к пт рлі рухани бастама а ие; ө ү ғ 3. жо ар ы д ниемен ажырамас бірлікте. ғ ғ ү Дильтей пікірінше, философия материя, сана, диалектика, т. б. туралы «схоластикалы » пікірталасты до арып, мірді, оны барлы қ ғ ө ң қ к ріністерін айры ша былыс (феномен) ретінде арастыру а тиіс. ө қ құ қ ғ Сонымен оса Дильтей саяси- леуметтік с ра тар а ж не тарих м селесіне лкен м н берді. қ ә ұ қ ғ ә ә ү ә Тарих — прогреске апаратын ай ын ж не за ды процесс деген концепцияны терістеді. Дильтей пікірінше, тарих — жеке адамды ана емес, қ ә ң ғ т тас халы тардьы иірімге тартатын хаос, кездейсо ты тар тізбегі. Тарих барысын згерту м мкін емес. ұ қ ң қ қ ө ү « мір философиясы» Ө

Психоанализ — адам мірі мен о амда ы бейсаналы ө қ ғ ғ қ р лін, т. б. психикалы процестерді т сіндіретін азіргі ө қ ү қ заман ы философияда ы ба ыт. ғ ғ ғ Психоанализді негізін алаушы — австриялы алым — ң қ қ ғ психиатр Зигмунд Фрейд -(1856 -1939) болды.

1. бейсаналық — санамен атар тіршілік ететін қ ж не белгілі д режеде сананы ә ә ба ылайтын, рбір қ ә адам а т н айры ша психикалы реалдылы ; ғ ә қ қ қ 2. ы ыстыру реакциясы ғ — жа ымсыз эмоция, ғ теріс т жірибе, т. б. адамны психикалы саулы ы мен ә ң қ ғ тепе-те дігін б затынны б ріні психологиялы ор аныш ң ұ ң ә ң қ қ ғ т сілі ретінде санадан ы ыстырылуы. ә ғПсихоанализді бастамасы ретінде Фрейд аш ан 2 басты жа алы ты айтады: ң қ

Фрейд психиканы екі схемасын т жырымдады: ң ұ 1. ТОПОГРАФИЯЛЫ Қ 2. ДИНАМИКАЛЫ Қ бейсана т рлі ойлар, тілектер, ү адам сезімдері з кезегін к тіп ө ү т р ан д ліз т рінде бейнеленеді. ұ ғ ә ү Д ліз бен кабинет арасында сана ә отыр ан б лмеге сана а олайлы, ғ ө ғ қ ы айлы ойларды ана кіргізіп ңғ ғ отыратын ( арауыл) бар. Кейде қ арауыл кетіп алады, йы тап қ қ ұ қ жатады. Осыны пайдаланып, к тіп т р андарды « ажетсіз» ү ұ ғ ң қ б лігі кабинетке –сана а ө ғ анталайды. айта орал ан Қ ғ немесе й ыдан т р ан арауыл ұ қ ұ ғ қ оларды д лізге айта уады. ә қ қ психика ш абаттан ү қ т ратын т тасты ұ ұ қ т рінде бейнеленеді. ү Олар : «Ол» , «Мен» , «Жо ар ы мен» . ғ ғ

Бейсаналы « Ол» қ Сырт ы д ние қ ү Тиымдар, нормалар- «Жо ар ы Мен» ғ ғ Осылайша адам « Мені» (Фрейд тілімен айт анда-( «адамн қ ы бейшара ң Мені» ) ш жа ты ү қ ысым к реді: қ ө

Әдебиеттер: негізгі Әбішев Қ. «Философия» Алматы-2001 Бегалинова К. К. , Альжанова І. К. «Философия » Алматы-2003 Кішібеков Д. К. , Сыдыков Ұ. «Философия » Алматы-2011 Мырзалы С «Философия » Алматы-2009 Қосымша: 1. Мардашвили К. К. «Как я понимаю философию» М- 1990 2. Спиркин А. Г. «Философия» 3. Кохановский Л. В. учебник для Вузов Ростов н-Д: Феникс 1998 Бақылау сұрақтары: (Кері байланыс) А. Шопенгауэрдің жыныстық махаббат метафизикасы туралы сіздің көзқарасыныз? Өмір философиясының басты мәселелерін атаңыз? Ф. Ницше философиясына әсіресе билікке ұмтылған жігер ұғымына қалаай қарайсыз? Онымен келісісіз бе? Батыстық адамның ғылыми рационалдық белсенділігі деген не? Батыстық адамның ғылыми рационалдығылығының белсенділеуіне кедергі келтіретің потенциалдық мүмкіндіктердің себептерін анықтаныз және оларды атаңыз? Ерік, интуиция, бейсеналық түсініктері. Рациональдық емес мәселе (ерік, сезім, интуиция, бейсаналық) және оның рациональдық трғыда зерттелуі. Рациональдық еместіге деген иррациональдық ыңғай. Санасыздық идеясы және сихоанализ (А. Шопенгауэр). Санасыздық идеясы және психоанализ (З. Фрейд). Санасыздық идеясы және психоанализ (К. Юнг). А. Бергсонның санасыздық идеясы.

Назарларыңыз ға рахмет