Атом электр станциялары, екіншілік энергетикалы қ ресурстан

Атом электр станциялары, екіншілік энергетикалы қ ресурстан ж не жылулы ә қ сор ылар ғ Орынды ан: Нармуратова Айнур ғ Тобы: ЭСХк-13 -1 абылда ан: Колдасова Г. А. Қ ғ

Атом — гректі б лінбейтін ң ө деген с зінен шы ан деп болжа ан. ө ққ ғ азіргі физика атом ж ніндегі Қ ө б рын ы т сінікке т бірлі згерістер ұ ғ ү ү ө енгізді, теориялы ж не қ ә эксперименттік зерттеулер атомны ң рамында онда ан жай б лшектерді қү ғ ө ң бар екенін д лелдеді. ом ядросыны ә ң энергиясын электр энергиясына айналдыратын ондыр ы. АЭС қ ғ ядроны нейтрондармен серлесуінен ң ә туатын энергия к мегімен ж мыс ө ұ істейді. Ядролы реакторда жылу қ шы ар ыш элемент — цилиндр ғ ғ немесе пластинка т ріндегі ядролы ү қ отын. О ан мыналар жатады: о ғ ң зарядты атом ядросын райтын құ біршама ауыр протондар ж не электр ә зарядтары м лде жо нейтрондар. ү қ Графитті су реакторы рамыны құ ң с лбасы 1. Ядролы шикізат. 2. Графит. ұ қ 3. Реттеуші стержень. 4. Ша ылдыр ыш ғ ғ 5. Биологиялы орган (бетон) 6. Жылу қ қ тасушы

I. Реактор. 2. Жылу алмастыр ыш. 3. Негізгі айналма насос. 4. ғ Турбина. 5. Электр генераторы. 6. Сал ындат ыш (конденсатор). 7. қ қ оректендіру сор ысы Қ ғ Атом элетр станциясыны станымды с лбасы ң ұ қ ұ

Атом энергетикалы ондыр ысыны негізгі с лбасы суретте қ қ ғ ң ұ берілген. 1 санымен реактор белгіленген, онда отын ретінде уранны изотоптары, ң сонымен атар, плутоний олданылады. Бастап ы элементтермен қ қ қ салыстыр анда изотоптарды радиоактивтігі ана рлым жо ары. ғ ң ғү ғ Реакторда жылытыл ан су сор ы 3 ар ылы жылу алмастыр ыш а 2 ғ ғ қ йылады. Б л биологиялы т р ыдан ауіпті радиоактивті су, ол құ ү қ ү ғ қ ондыр ыны бірінші контурына жатады. азіргі ондыр ыларды бірінші қ ғ ң Қ қ ғ ң контурында ы су 250°С-та, 100 ат. ысымында болады. Б л ретте суды ғ қ ү ң айнап кетпеуін ада алау ажет. Жылу алмастыр ышта ы бастап ы су қ қ ғ ғ қ екінші контурлы радиоактивтігі жо суды жылытып, бу а айналдырады, ол қ ғ 30 -35 ат ысымды электр генераторын 5 айналдыратын турбина а 4 келіп қ ғ т седі. Пайдаланыл ан бу конденсатор а 6 арай жылжиды. Конденсат ү ғ ғ қ сор ы 7 ар ылы айтадан жылу алмастыр ыш а жіберіледі. Бірінші ғ қ қ ғ қ радиоактивті контурды барлы агрегаттары адамдардан ң қ о шауландырылып, дистанциялы ж не автоматты т рде бас арылады. қ қ ә ү қ азіргі ірі электр станцияларында графитті су реакторларыны орнына Қ ң біршама уаттылы ы аз су реакторлары олданылады, м нда к дімгі су қ ғ қ ұ ә шапша нейтрондарды баяулат ышы болып саналады. ң ң қ

Атом элекгр станцияларыны ерекшеліктерің Экономикалы к рсеткіштері жа ынан атом электр станциялары жылу электр қ ө ғ станцияларына ара анда біршама т мен; алайда оларды жергілікті отын қ ғ ө ресурстарымен жабды тай алмайтын жерлерде сал анда, атом электр қ ғ станциясында ы 1 к. Вт са энергия ны ЖЭС-ті нынан арты емес. ғ ғ құ ң құ қ Атом электр станцияларыны зіндік м таждары ж мыс барысында ас ан ң ө ұқ ұ қ сенімділікті талап етеді. Aтом электр станцияларында резервті (сенімділік) дизель — генератор ондыр ылары, ол к дімгі зіндік м тажды амсыздандыру ж йесін қ ғ ә ө ұқ қ ү шапша т рде осу а ол жетпеген жа дайда іске осылады. Сонымен атар, атом ң ү қ ғ қ қ электр станцияларында аккумулятор батареясын орнату ісі арастырылды, ал ірі қ атом электр станцияларында т ра ты ток оз алт ыштары бар зіндік м тажды ұ қ қ ғ қ ө ұқ ң жауапты т тынушыларын жабды тайтын екі батареяны ою ісі ж зеге асырылады. ұ қ қ ү Атом элекгр станцияларыны ерекшеліктері: ң 1. Географиялы кез-келген жерде, соны ішінде таулы жерде салынады. қ ң 2. Сырт ы атарда ы факторлардан т уелсіз. зіндік режімі автономиялы. қ қ ғ ә Ө 3. Отынны шы ыны аз м лшерде. ң ғ ө 4. Тынушыларды ерікті графигімен ж мыс істеуі м мкін. ң ұ ү 5. Режімні згеруіне сезімтал, сіресе АЭС-ны реакторы жылдам нейтронмен ң ө ә ң ж мыс істейтін болса. ұ 6. Атмосфераны б се деу ластайды, радиоактивтік газдары мен аэрозолы шамалы, ә ң санитарлы м лшерден (нормадан) асып т спейді. Осы т р ыдан ара анда АЭС-ы, қ ө ү ұ ғ қ ғ ЖЭС-нан к бірек болып шы уы м мкін ө ғ ү

Атом энергиясының дамуы Бізді елімізде негізгі энергия к зі ретіндегі ресурстар к мір, м най, газ ң ө ө ұ болып саналады. к ріп отыр анымыздай б л ресурстар сар ылатын, ө ғ ұ қ орнына айтып келмейтін ресурстар болып табылады. Сонды тан қ қ энергияны бас а к здерін, я ни жа артыл ан энергия к здерін игеруді ң қ ө ғ ң ғ ө ойластыру керек. Жа артыл ан энергия к здеріні ішінде е тиімдісі – ң ғ ө ң ң атом энергиясы. Атом энергиясын алу шін уран олданылады ж не бізге ү қ ә арзан ж не к п энергия береді. Себебі, 1 кг байытыл ан уранны беретін ә ө ғ ң энергиясы 100 тонна жо ары сапалы к мірді беретін энергиясымен ғ ө ң бірдей. Уранды пайдалану ар ылы ндірілген энергия жер бетіндегі қ ө 75 -80% адамзатты амтамасыз ете алады. Ал, бізде уранны мол оры қ ң қ бар. Сонымен атар, м най, газ, к мірден энергия ал анда ауа а улы қ ұ ө ғ ғ заттар тарайды (парниковый эффект) , ал атом энергиясын ндіргенде ауа ө ластанбайды. Бізді «жасыл экономика а» к шуімізге байланысты, б л ң ғ ө ұ жа ымды жа дай, сол себепті, атом энергиясын игеру керек. Мысалы, ғ ғ жа артыл ан энергия к здеріні ішінде елімізде жел энергиясыны уаты ң ғ ө ң ң қ 1500 к. Вт, ал к н энергиясыны уаты 504 к. Вт ана. Жалпы, аза стан ү ң қ қ Қ қ бойынша барлан ан уран оры 817 мы. тоннаны райды. Уран оры бар ғ қ ң құ қ 6 аудан, барлы ы 53 кен орны бар. ғ

К шті жаү қ Уран оры бойынша 2 орын (817 мы тонна) қ ң Жерасты сілтісіздендіру дісі ар ылы ндіруге ә қ ө болатын лемдік уранны 85%-ы аза станда ә ң Қ қ Отын нта ы мен таблеткасын шы аратын лкен ұ ғ ғ ү зауыт ( скемен металлургия зауыты) Ө ытай ж не Ресей сия ты экономикасы дамы ан Қ ә қ ғ мемлекеттермен к ршілес орналас ан ө қ лсіз жа Ә қ аза станда АЭС жо Қ қ қ Уранды байытатын технологияны болмауы ң (Ресейді Ангарск, Новоуральск алаларында Ресей ң қ мен аза стан бірігіп уран байытып жатыр) Қ қ Уран ндірісіне шетелдік инвестицияларды уран ө ң орында ы лесі 58%, ал аза стан а 42%-ы қ ғ ү Қ қ ғ тиесілі, ал ндірісті тек 50%-ы ана аза стан а ө ң ғ Қ қ ғ тиесілі. М мкіндіктер ү лемдік «ядролы ренессанс» болатын болса, Ә қ болаша ы бар ядролы отын ндіріп, АЭС салу ғ қ ө Вертикальды біріктірілген компаниялар б секелстікке те абілетті болуы ә ө қ Атом энергетикасында берік орынды иелену ауіптер Қ лемдік «ядролы ренессанс» болмаса, онда Ә қ вертикальды біріктірілген компанияларды т сімі ң ү мен таза пайдасыны азаю м мкіндігі ң ү Ядролы отын циклінде технология жа ынан жоба қ ғ бойынша серіктестерге т уелділік ә Арты ртараптандыру аупі қ ә қ Бізді ел шін атом энергиясы саласына SWOT ң ү талдау

Атом электр станциясы Бал ашта салынуы қ м мкін ү Индустрия ж не жа а ә ң технологиялар вице-министрі Ба ытжан қ Жа салиевті с зіне қ ң ө ара анда, аза станда қ ғ Қ қ атом электр станциясын салу шін, ү кем дегенде 10 жыл уа ыт керек. «Бізді ше, қ ң ол 2025 жыл а арай ғ қ болады», — дейді вице-министр.

Б гінгі жа даймен д ниеж зінде 440 жуы атом электр ү ғ ү ү қ станциясы ж мыс істейді. Оларды б рі де лемні 30 елінде ұ ң ә ә ң шо ырлан ан. 103 АЭС А Ш-та, 59 -ы Францияда, 55 -і — ғ ғ Қ Жапонияда ж не 31 -і Ресейде орналас ан. азір та ы да 30 ә қ Қ ғ реактор салынуда. Оларды басым б лігі дамушы елдерде. Атом ң ө электр станцияларыны лесіне лемде ндірілетін электр ң ү ә ө уатыны 16% тиеді. Жекелеген елдерде б л к рсеткіштер қ ң ұ ө айры ша айырмашылы та: Францияда ядролы электр қ қ қ станцияларыны лесіне елде т тынылатын барлы электро ң ү ұ қ уатыны 78%, ал ытайда — бар-жо ы 2% тиеді. Алайда, кейінгі қ ң Қ ғ уа ытта энергетикалы т уелділікті к рт суіне байланысты қ қ ә ң ү ө Азия елдері жа а уат к здерін, соны ішінде жа а АЭС салу ң қ ө ң ң м мкіндіктерін арастыруда. Халы аралы атом энергиясы ү қ қ қ агенттігі кіліні м лімдеуінше, атом энергиясы — лемдегі барлы ө ң ә ә қ елдерді та дауы емес, біра , осы жол а жа адан т скен елдер ң ң қ ғ ң ү ядролы жабды тарды ауіпсіз пайдаланылуына, ал ядролы қ қ ң қ қ материалдарды сенімді са талуына ол жеткізуге тиіс. ң қ қ Д ние ж зіндегі атом реакторларыны саны ү ү ң

айта ндіру процесінде олданылма ан, сол алпында Қ ө қ ғ қ с раныс а т спейтін шикізатты ұ қ ү алды тарқ қ деп атайды. Олар к бінесе, екіншілік ресурстарды т зеді. деуге ж не ндірісте ө ү Өң ә ө олдану а ажетті жа дай а жарамды жина тал ан екіншілік қ ғ ғ қ ғ ресурстарды – техногендік кен орындары деп атайды. Шикізатты максималды олдану а ж не алды тарын ндірісті осымша қ ғ ә қ қ ө ң қ німдері ма сатында іске жарату а ба ыттал ан шикізаты деу ө қ ғ ғ ғ өң технологиясын алды сыз технология деп атайды. Шикізатты ж не қ қ ә оны компонеттерін деу кезіндегі шы ын технологиялы т ртіп ң өң ғ қ ә пен ндіріс м дениеті к рсеткіштеріні бірі болып табылады. ө ә ө ң Біріншілік энергия – е алдымен б л айнар-к здерде ралатын ң ұ қ ө құ энергия айта рылмас шін оны осы т р ыдан тазалау немесе қ құ ү ұ ғ с рыптаудан есепсіз б лектеу ж не есеппен стау, ндіруді талап ұ ө ә ұ ө ететін энергияларды (энергиятасы ыштарды ) к здері. ң ғ ң ө Екіншілік энергия – біріншілік айнар-к здерді руда ы н тиже болып қ ө құ ғ ә табылатын энергия к здері. ө Екіншілік энергетикалы ресурстар қ

Уран — периодты ж йедегі атомды н мірі 92 ү қ ө болатын химиялы элемент. Атомды массасы — 238. 029, U қ қ (лат. — Uranium ) болып белгіленеді, актиноид а жатады. қ Уран — б секелестiк абiлетi ана рлым ә қ ғұ жо ары энергия к зi болып табылады. Оны бас а отын ғ ө ң қ к здерiнен басты айырмашылы ы — ол жо ары ө ғ ғ концентрациялан ан энергия к зi. Я ни, рi же iл, рi арзан ғ ө ғ ә ң ә тасымалданатын энергия к зiнен саналады. М селен, 1 кг ө ә уран д л осы м лшердегi к мiрден б лiнетiн энергиядан 20 ә ө ө ө мы есе жо ары электр уатын б ледi. Жалпы ны жа ынан ң ғ қ ө құ ғ да тиiмдi. 1 к. Вт са ат ндіруге кететін к мiрді ны 4 ғ ө ө ң құ евроцент т рса, осы м лшердегi газ 1, 3– 2, 3 евроцентке ұ ө шамалас. Ал уранны д л осы к лемi неб рi 0, 4 евроцентпен ң ә ө ә ба аланады. Уранны радиоактивтiлiгi оны ндiру мен ғ ң ө деуде, тасымалдау, ндiрiсте олдану кезiнде лкен кедергi өң ө қ ү келтiрумен бiрге т ндiретiн атерден ауіптенген елiмiз уран ө қ қ кенорындарын зерттеу ж мыстарын жасырын т рде ж ргiзiп ұ ү ү келдi.

Уранны лемдiк орыны 80 пайызы 9 ел лесiне ң ә қ ң ү тиедi. Олар: Аустралия , аза стан Қ қ , Канада , ОАР , Намибия , Нигерия , Ресей , Бразилия ж не ә А ШҚ. Атап терлiгi, уран ндiрiсiнде ал ы шептегi ш мемлекеттi ө ө ғ ү ң бiрi — Канада мен Австралиядан кейiн т р ан ұ ғ аза стан. Со ы зерттеу орытындылары ел Қ қ ңғ қ аума ында 1 млн. тонна а жуы таби и уран оры бар ғ ғ қ екенiн ай ындап бердi. Уран оры аза станны қ қ Қ қ ң о т стiк б лiгiнде шо ырлан ан. Б гiнде уран ң ү ө ғ ғ ү кенiшiнi т рт торабы бар. Солт стiк торапта Уанас, ң ө ү Шы ыс Мы ды , Ы ай, А дала, о т стiк Ы ай, ғ ңқұ қ ңғ қ ң ү ңғ Батыс Мы ды , орталы Мы ды ж не ңқұ қ қ ңқұ қ ә Буденовское кенiштерi орналасса, шы ысында о т стiк ғ ң ү Мойын м, о т стiк Мойын м-1, Т рт ды , құ ң ү құ ө құ қ анжу ан, о т стiк Мойын м-2, батыс торапта Қ ғ ң ү құ солт стiк арам рын, о т стiк арам рын, арасан-1, ү Қ ұ ң ү Қ ұ Қ Иiрк л ж не о т стiк торапта iрi «Заречное» кенiштерi ө ә ң ү бар. Рас, б ларды кейбiрi уран ндiрумен азiрдi ұ ң ө қ ң зiнде айналысып жатса, рылысы бiтпеген келесiлерi ө құ алда ы екi- ш жыл iшiнде з ж мыстарын бастайды ғ ү ө ұ деп жоспарланып отыр. Ел Өндіру(то ннамен) Канада 11410 Аустра лия 9044 Қазақс тан 4020 Ресей 3570 АҚШ 1249 Украин а 920 Қытай

Сутегі — сутекті олданылуы, оны жан анда к п жылу ң қ ң ғ ө б лінетіндігіне негізделген. Д ние ж зінде жылына шамамен ө ү ү 350*109 тонна сутек ндіріледі. Сутек, аммиак, т з ыш ылы, ө ұ қ қ жасанды с йы отын алуда, майларды гидрогенезациялауда, ұ қ металдарды сутек — оттек жалынында кесуде, м най ұ фракцияларын гидротазалау мен гидрокрекингісінде, т. б. олданылады. Атом энергетикасында изотоптары ма ызды қ ң орын алады. Сутекті экологиялы таза орын ретінде қ олданудын болаша ы зор. Себебі сутек жан анда т зілетін қ ғ ғ ү нім – су ауаны ластамайды. зірше сутекті к п м лшерде ө Ә ө ө метан мен судан алу ымбат а т седі. Сутекті тиімдіракета қ қ ү ң отыны болатыны туралы кезінде Ц. Е. Циолковский де айт ан. қ азіргі кездегі негізгі энергия к зі – таби и газ, м най, Қ ө ғ ұ таск мір. Жер ыртысында ы оларды оры да шектеулі. ө қ ғ ң қ Сутекті жерде кездесетін е мол к зі — су, сонды тан оны ң ң ө қ ндірісте суды т ра ты электр тогыны к мегімен айыру ө ұ қ ң ө ар ылы алады: 2 Н 2 O = 2 Н 2↑ +02 ↑ қ

Биомасса жан ыш та татастар, уран, к мір, ғ қ ө м най ж не таби и газдан кейін азіргі уа ытта ұ ә ғ қ қ ол жетімді энергия к здеріні алтыншы оры. қ ө ң қ Шамамен жерді толы биологиялы салма ы ң қ қ ғ 2, 4· 1012 тонна м лшерімен ба аланады. Биомасса ө ғ тікелей к н, жел, су ж не геотермалды ү ә энергияларынан кейін німділігі бойынша ө бесінші жа артылатын энергия к зі, Жыл сайын ң ө жер бетінде шамамен 170 млрд тонна бастауыш биомасса ндіріледі ж не шамамен сол м лшер ө ә ө жойылады. Биомасса лемдік экономикада ә пайдалануы бойынша е ірі жа артылатын ң ң ресурс (бір жылда 500 млн тоннадан астам) Биомасса жылу, электркуаты, биотын, биогаз (метан, сутегі) ндіру шін пайдаланылады. ө ү Биомасса отыныны басым б лігі (80%), е ң ө ң алдымен а аш, дамып жат ан елдерде й жылыту ғ қ ү ж не тама дайындау шін пайдаланылады ә қ ү.

К н энергетикасыү ( Гелиоэнергетика ; гр. helios — к н, ж не энергетика) — к н энергиясын р т рлі амалдар ү ә ү ар ылы пайдалану. К н лкен энергия орына ие, жылына қ ү ү қ жер бетіне т сетін к н энергиясы 7, 5*1017 к. Вт/са. К н ү ү ғ ү энергиясыны ма ызды арты шылы тарыны бірі орша ан ң ң қ қ ң қ ғ орта а ауіпсіздігі ж не арнайы жеткізу ралдарыны ажет ғ қ ә құ ң қ еместігі болып табылады. Сонымен атар оны кемшіліктері қ ң де бар, к н энергиясын алуды т ра сызды ы. К н ж йелері ү ң ұ қ ғ ү ү т нде ж мыстамайды, ал кешке ж не та ерте станция ү ұ ә ң ң тиімділігі бірнеше есеге т мендейді. ө К н батареялары – к н энергиясын тікелей электр ү ү энергиясына айналдыратын жартылай ткізгіш рыл ы. ө құ ғ азіргі уа ытта к бінесе фотоэлектрлік т рлендіргіш ке інен Қ қ ө ү ң олданылады. . К н батареясыны жиынты уаты онда ан қ ү ң қ қ ғ тіпті ж здеген к. Вт- а жетеді. К н батареясы арыш кемелері ү қ ү ғ мен аппараттарында энергиямен жабды тау ж йесіндегі қ ү негізгі электр энергиясыны к зі ретінде олданылады. К н ң ө қ ү батареясы сондай-а , т рмыс пен техникада олданылатын қ ұ қ к птеген б йымдарды (калькулятор, ол са аты, т. б. ) токпен ө ұ қ ғ оректендіру к зі болып табылады қ ө

К н батареяларында шикізат ретінде кремний олданылады. К н ү қ ү кремнийiнi жо ары ны фотоэнергтиканы дамуын тежейтiн ң ғ құ ң фактор болып табылатынды тан, р т рлi елдердi алымдары қ ә ү ң ғ оны нын т мендететiн кремнийдi алуды жа а ң құ ө ң ң технологияларын зiрлеуде. Алайда, к н кремнийiне с раныс те ә ү ұ ө жылдам седi ж не сыныстардан озы ж редi. К н электр ө ә ұ қ ү ү стансасы – эколо-гиялы т р ыда таза, дыбыссыз, ауіпсіз рі қ ұ ғ қ ә пайдалану а ы айлы, оны стіне з нын 100 па-йыз а тайтын ғ ңғ ң ү ө құ қ тиімді ондыр ы. Ж мыс істеу мерзімі шамамен 30 жыл. Осы 30 қ ғ ұ жыл ішінде жасалуына неб рі 1 кг к н кремнийі ж мсал ан ә ү ұ ғ элемент Жылу электр стансасында м найды 100 тоннасынан ұ ң немесе Атом электр стансасында 1 кг байытыл ан ураннан ғ ндірілетін соншалы ты электр уатын бере алады. Энергияны ө қ қ фотоэлектрлі згерткіштерді ж мысы к н уатын электр ө ң ұ ү қ уатына айналдыру а негізделген. Аталмыш к н батареялары қ ғ ү мемлекеттік инспекторларды ж мыс тиімділігін арттыру а, ң ұ ғ жекелеген учаскелерді зара байланысы шін оларды т ра ты ң ө ү ұ қ ыс а тол ынды байланыспен (рация-мен) амтамасыз етуге, қ қ сонымен атар оры та мекен ететін т з та ысына рі шып қ қ қ ү ғ ә ұ тетін стар а электр кернеуінен болатын серін т мендетуге ө құ ғ ә ө м мкіндік береді. ү

Жел энергетикасы — жел энергиясын механикалық, жылунемесеэлектрэнергиясына түрлендірудің теориялық негіздерін, әдістері мен техникалық құралдарын жасаумен айналысатынжаңартылатын энергетиканыңсаласы. Жел энергиясының басқа энергия көздерінен экологилық және экономикалық артықшылықтары көп. Жел энергетикасы қондырғыларының технологиясын жетілдіру арқылы оның тиімділігін арттыруға болады. Жел энергиясын тұрақты пайдалану үшін жел энергетикасы қондырғыларын басқа энергия көздерімен кешенді түрде ұштастыру қажет. Республиканың шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік аймақтарында су электр станциялары мен жел электр станцияларын біріктіріп электр энергиясын өндіру өте тиімді. Қыс айларында жел күші көбейсе, жаз айларында азаяды, ал су керісінше, қыс айларында азайса, жаз айларында көбейеді. Сөйтіп, энергия өндіруді біршама тұрақтандыруға болады. Желдің жалпы қуаты 5000 МВт-тан астам деп болжануда. Бұл өте зор энергия көзі, әрі көмір мен мұнайды, газды үнемдеуге және, әсіресе, қоршаған ортаны ластанудан сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Су энергетикасы – энергетиканы су ң орларыны уатын пайдаланумен айналысатын қ ң қ саласы. Ал аш ы су энергиясы диірмендерді , ғ қ ң станоктарды , бал аларды , ауа рлегіштерді , т. б. ң ғ ң ү ң ж мыс машиналарыны жетектерінде ұ ң пайдаланылды. Гидравликалы турбина, электр қ машинасы жасалып, электр энергиясын ед уір ә ашы ты а жеткізу т сілі табыл аннан кейін, қ қ ққ ә ғ сондай-а су энергиясын қ су электр стансаларында (СЭС) электр энергиясына т рлендіру жолыны жетілдірілуіне байланысты ү ң су энергетикасы электр энергетикасыны бір ң ба ыты ретінде дамыды. СЭС – жылу электр ғ стансаларына ара анда жылдам реттелетін, қ ғ икемді энергетикалы ондыр ы. Оларды қ қ ғ ң жиілікті реттеуде, осымша ж ктемелерді ат аруда қ ү қ ж не энергетикалы ж йені апатты орын ә қ ү ң қ қ амтамасыз етуде тиімділігі жо ары. азіргі кезде қ ғ Қ аза стан СЭС-теріні уаты 2270 МВт- а те. Қ қ ң қ қ ң Оларда жылына 8, 32 млрд. к. Вт са. электр ғ энергиясы ндіріледі ө

Геотермалды энергетика қ — энергияны Жерді ң ішкі жылуынан алу. Геотермалды энергетика таби и ж не ғ ә жасанды болып б лінеді. Ал аш ысы таби и жылы ө ғ қ ғ к здерден алынса, екіншісі жер абатына суды ж не бас а ө қ ә қ с йы тарды ж не газ т різдізаттарды айдап сі іруден ұ қ ә ә ң альшады. Геотермалды энергетика т рмысты ажетте ж не ұ қ қ ө жылыту ондыр ыларында ке олданьшады. қ ғ ң қ Геотермалды энергетиканы басымдылы ы орша ан орта қ ң ғ қ ғ шін оны толы ауіпсіздігі болып табылады. Жо ары ү ң қ қ ғ температуралы геотермалды к здерден 1 к. Вт электр қ ө энергиясын ндіру кезінде б лінетін СО 2 саны 13 -тен 380 ө ө г- а дейін райды. Сондай-а , ысты тас т рлерінен ғ құ қ қ ү геотермалды энергия алуды да леуеті бар. Ол шін қ ң ә ү тере дігі 3 км. канал азу ажет. М ндай каналдарды ң қ қ ұ ң кейбіреуі суды жерге а ызып тартады, кейбірі сырт а ғ қ а ызып тартады. Жылу ресурсы мынадан т рады: жер ғ ұ астында ысты , радиогендік граниттік азба т рлері бар, қ қ ү олар азба т рлері мен жер беті арасында т нбаны қ ү ұ ң жеткілікті абаты бол анда ызады. Б гінде кейбір қ ғ қ ү компаниялар Австралияда осы технологияны зерттеуде.

Жылулы сор ы туралы жалпы т сініктемеқ ғ ү Жылуландыру – орталы тандырыл ан жылумен амдау ма сатында қ ғ қ қ электрстансаны жылу оз алт ышында ж мыс істеп шы ан буды ң қ ғ қ ұ ққ пайдалану ар ылы электр ж не жылу айратын бірге ндіру. қ ә қ ө Таби и т мен ысты ты ты жылу к здерін пайдалана отырып, жылыту ғ ө қ қ ө ж йелерінде ү жылулы сор ылар қ ғ олданылaды. Жылулы сор ыны қ қ ғ ң рекет ету принципі ( а идасы) 100 жылдан астам уа ыттан бері белгілі. ә қ ғ қ Жылулы сор ы энергия беруді жо ары ысты ты ы ( й, жылу жай ж не қ ғ ғ қ ғ ү ә т. б. ) бар т тынушы а т мен ысты ты пен ( зен ж не су а ар) таби и ұ ғ ө қ қ ө ә ғ ғ жылу к зінен, я ни жылуберу за ына арсы ж зеге асырады. ө ғ ң қ ү Жылулы сор ылар сы ымда ышты , сі ірулік ж не термоэлектрлік қ ғ ғ ғ қ ң ә болып келеді. Со ы екі т рі сы ымда ышты жылу сор ылары к п ңғ ү ғ ғ қ ғ ө таралымдар а ие бол анды тан м нда арастырылмайды. Оларды ғ ғ қ ұ қ ң жа ын аналогтары жылуды дала а шы арaтын ж не суы ты пайдалы қ ғ ғ ә қ ма сат а ндіретін т рмысты ауабапта ыштар (кондиционер) болып қ қ ө ұ қ ғ табылады. Жылулы сор ы ондыр ысы ар ылы органикалы отынды қ ғ қ қ немдеу ЖЭО-да т менгі тиімділікті жылуды шы ынын тиімді ү ө ң ғ пайдаланудан болады.

Жылулы сор ылар осымша ж ндеулерді талап ететін, жеке тораптар қ ғ қ ө т рінде немесе арнайы жасал ан кешенді агрегаттар т рінде ү ғ ү олданылады. Жылу сор ылы агрегатты зі фреон немесе қ ғ қ ң ө аммиакты ( лкен уатты ондыр ыларда) жабы айнaлымы ар ылы ң ү қ қ ғ қ қ жылулы сор ы а осу а дайын ж не сериялы тасымалда ыш болып қ ғ ғ қ ғ ә қ ғ табылады. Сы ымда ышты жетегі шін, бас ару ж йесі шін ж не ғ ғ ң ү қ ү ү ә апаттан са тану шін рыл ысы бар. Сор ыны негізгі б ліктеріне қ ү құ ғ ғ ң ө жылутасы ыш с йы ты тан бу а айналатын ж не орша ан ортадан ғ ұ қ қ ғ ә қ ғ жылу алу шін ж мыс істейтін буландыр ыш жатады. Буландыр ыш ү ұ ғ ғ аптaма бырлы, иірілмелі ж не пластикалы жылуалмастыр ыш қ құ ә қ ғ т рінде рылмалы жасалын ан. Жылу сор ыларында ы ү құ қ ғ ғ ғ шы та ыштар жылытуды аралы су ж йесіні к мегімен немесе қ ғ ң қ ү ң ө тікелей (ауаны к мегі ар ылы) т тынушы а жылутасы ыштарды ң ө қ ұ ғ ғ ң сы ыл ан ж не ыздырыл ан буларыны жылуын жіберу шін ызмет ғ ғ ә қ ғ ң ү қ етеді. Б л кезде жылыту ж йесіні суы бырды ішіне, ал фреонны ұ ү ң құ ң ң булары быр аралы ке істік бойынша келіп т седі. Сы ыл ан фреон құ қ ң ү ғ ғ т менге кетіледі. ө ә

НАЗАР АУДАРҒАНДАРЫҢЫ ЗҒА РАХМЕТ