«Астана Медицина Университеті» АҚ Жалпы фармакология кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: Серотонин және негізінен серотониндік үрдіске әсер ететін заттар(серотонин адипинаты, мексамин, мелатонин, суматриптан) Орындаған: Садақбай Қ. Б Топ: 218 ЖМ Тексерген: Рысбекова Н. М Астана 2016
Жоспар • І. Кіріспе. Серотонин • ІІ. Негізгі бөлім а) Серотонин қызметі б) Серотониндік үрдіс с) Серотониндік үрдіске әсер ететін заттар • ІІІ. Қорытынды • ІV. Пайдаланған әдебиеттер
Серотонин • Серотонин немесе 5 окситриптамин, химиялық құрылымы бойынша индолилалкиламиндер тобына жатады. Ол ағзада L-триптофан амин қышқылының гидрототығу нәтижесінен түзілетін биогенді аминге жатады. Серотонин әртүрлі мүшелерде, және тіндерде болады, сонымен қатар тромбоциттерде, ішек жасушаларының энтерохромаффиндерінде, бүйрек үсті безінің милы қабатының жасушаларында кездеседі. Жүйке жүйесінде серотониннің биосинтезі жүйке ұштарының цитоплазмасында жүреді.
Серотонин қызметі Серотонин гормон әрі медиатор ретінде ОЖЖ мыналарды хабарлайды: • • • Көңіл-күй; Адамның әлеуметтегі жүріс-тұрысын; Жыныстық құмарлық; Емізетін әйелдерде сүт бездеріне пролактинді бөлуге; Аппетитті, ұйқы, еске сақтауды бақылайды; Дене температурасын; Жүрек-қантамыр жүйесін және эндокриндік гормондардың қызметін реттейді; Қан ұю процесі; Әртүрлі бұлшық еттердің жұмысына қатысады. Қараңғы уақытта мелатонин гормонының синтезіне қатысады.
Серотонин синтезі • Триптофан аминқышқылы : • • – АІЖ шырышты қабатынан – қан айналымға түседі. Серотонин синтезі негізінен эпифиз безінде жүретіндіктен, триптофан сонда баруы керек. Бірақ гэт ірі болғандықтан өте алмайды. Көбіңіз байқаған боларсыз, Көмірсулар ( торт, конфет, горох, қоңыр күріш, нан) және кофеин (кофе, энергетикалық сусын), пайдалы май (омега-3, лосось, балық майы) және какао (қара шоколад) көңіл-күйді көтереді. Себебі, осы тағамдардан бөлінген глюкоза қандағы қанттың мөлшерін ұлғайтады, ал ол болса инсулиннің бөлінуіне алып келеді. Инсулин болса, басқа аминқышқылдарының синтезіне бастама береді де, осы сәтте триптофанның мөлшері басқа аминқышқылдарына қарағанда өседі және гэт өтудегі тартыста триптофан жеңіп шығып, көптеген триптофан мөлшері гэт ден өтіп, серотонин синтезіне қатысады. Триптофан аминқышқыл + 5 -триптофангидрокилаза ферментімен әрекеттесіп, гидрокситриптофан түзіп + триптофандекарбокилазамен декарбоксилденіп нәтиже де, 5 гидрокситриптофан түзіледі. 5 -гт сомалық серотониндік нейрондарда темір ионы және птерид кофакторының әсерміен синтезделеді. Ол өнімдерден басқа, серотонин синтезіне күн сәулесі әсері күшті. Ал, бұлыңғыр ауа-райы кезінде төмендейді. Бұл көңіл-күйдің түсуіне алып келеді. • • •
Серотониндік рецептор • • • Серотонин барлық тіндерде кездеседі. 90% астамы АІЖ энтерохромаффиндік жасушаларында. Қанда серотонин тормбоциттерде жиналады. ОЖЖ – серотониндік жасушаларында. Ол синаптикалық қапшықтарда жиналады, жүйке импульстарының әсерінен бөлінеді және серотонин деп (серотонинергиялық) аталатын өзіндік рецепторлармен әрекеттеседі. Серотонинді рецепторлар сонымен қатар шеткі тіндерде де кездеседі. Өткен кезеңдерде серотонинді рецепторларды М-рецепторлар, морфинді тежейтін және D-рецепторлар, феноксибензаминді тежейтіндер деп бөлген. Қазіргі кезде басқа жіктеулер ұсынылады, осыған сәйкес олардың негізгі түрлеріне 5 -НТ 1 (5 -НТ 1 - 5 -Hydrоxy Tryptophan, S – Serotonine деген сөз) рецепторы, 5 -НТ 2 (немесе S 2) - рецепторы, 5 -НТ 3 (немесе S 3) -рецепторы, 5 -НТ 2 – рецепторы тамырлардың, бронхтың тегіс салалы бұлшықеттерінде және тромбоциттерде болады. 5 -НТ 1 – рецепторлар асқазан ішек жолдарының тегіс салалы бұлшықеттерінде болуы мүмкін. 5 -НТ 3 – рецепторлар шеткі тіндерде және ОЖЖ болады. Серотониннің фармакологиялық ықпалдарының негізгі арақатынастық орналасуы 5 -НТ 2 –рецепторларын қоздырумен жүреді. Серотониннің физиологиялық рөлі жеткілікті дәрежеде зерттелмеген. ОЖЖ ол медиатор рөлін атқарады. Серотонин биосинтезіне әсер етуі, оның метаболизміне және рецепторлармен әрекеттесуі бір қатар психотропты препараттардың әсер ету механизмімен байланысты. Депрессия патогенезінде және депрессияға қарсы дәрілердің әсер ету механизмінде үлкен рөл серотонинге келеді. Жүректің айнуы мен құсудың дамуы құсу орталығында орналасқан серотонинді 5 -НТ 3 -рецепторларды ынталандырумен байланысты болуы мүмкін. Серотониннің шеткі әсері жатырдың, ішектің, бронхтың және басқа тегіс салалы бұлшықет мұшелерінің жиырылуымен, қан тамырларының тарылуымен сипатталады. Ол қабынудың бір медиаторына жатады: айқын ісінумен жүретін жергілікті қолданғанда көрінеді (тері астына, тері ішілік). Қан кету уақытын қысқартады, шеткі қанда тромбоциттердің санын жоғарылатады, тромбоциттердің агрегациясын жоғарлатады. Тромбоциттердің агрегаиясы кезінде олардан серотонин босап шығады. Серотонин және оның кейбір туындылары дәрілік заттар ретінде өз қолдануларын тапқан (Серотонинергиялық дәрілер 6. 2. Тарауды қара).
Д — түр (5 НТ 1) рецептор • • • • • Д — түрі (5 НТ 1) — әртүрлі мүшелердегі тегіс бұлшық еттерде, бронх қабырғасында, АІЖ, жатырда кездеседі. Тромбоциттердің синтезін қоздырады. Агонисттері: Индол туындысы - бутофенин NN-диметил-5 -метокси-триптамин Пре және постсинапстық деңгейде – пиперазин туындысы – квипазин; I (m-трифторметил)- пиперазин — постсинаптикалық. Мотилиум 8 -ОН-ДПАТ, яғни 8 -окси-2 (ди-Н-пропиламино)-тетралин Антагонисттері: феноксибензамин диэтиламид Д — лизергин қышқылы (ЛСД) метерголин дигидроэрготамин дибензилин ципрогептадин – гистамин тежеуші - Н 1 миансерин, цинансерин метисергид ( Дезерил, Dimethylergometrine, Меthylmethergin, Меtisergid, Sansert). Лизергин қышқылы туындысы болып табылады. Бас сақинасының алдын алу үшін қолданылады. Бас сақинасы қатты ұстамасында тиімсіз. пизотифен (сандомигран) – антигистаминдік препарат. Серотонин, гистамин, триптамин тәрізді биогендік аминдердің тежеуші әсер етеді. Бас сақинасы ұстамасының алдын алу үшін қолданады. спиперон
М — түр (5 НТ 2) • М — түр (5 НТ 2) — вегатативтік ганглидің қоздырушысы; • ОЖЖ қоздырып (жүріс-тұрыстағы уайым, ақуызы жоқ тағамды шамадан тыс қабылдағанда, гипертензияда); Афференттік бұзылыс (гиипокамп деңгейі); • Либидоның төмендеуі (гонадотропиннің тежелуі — рилизинг факторлы); • синдром Иценко — Кушинг (кортикотропин бөлінуінің көбеюі — рилизинг факторлық); • ц. АМФ деңгейінің көбеюі; • тромбоциттердің агрегациясының жоғарылауы; • фенамин эффекті жоғарылауы • Агонисттер серотониннің бүрлерге жиналуына: • китрил • резерпин • фенамин • паргилин — МАО тежеушісі • трициклиндік антидепрессанты бір рет қолдануға • литий — гиппокамптық деңгейде • Антагонисттер: • морфин • кодеин • совкаин • кокаин • фенилбигуанидин • М=хлорбензил-буфотенидин • 5 -окси-3 -индол ацетамидин • галоперидол • пиренперон • кетансерин • апоморфин • метадон • меперидин • Трициклиндік антидепрессанттар хроникалық берілуде(рецепторлардың қайта синтеі, 21 -күннен бастап— синтез және рецепторлардың төмендеуі).
Т-түр (5 НТ 3) және 5 НТ 4 • Т-түр (5 НТ 3) • Сино-каротидтік түйіншеге, жүрекке, өкпедегі хеморефлекстерге әсері бар. • Постганглилік парасимпатикалық талшықтарға деполяризациялаушы (ацетилхолиннің бөлінуіне). • Тежеледі типиндолом, цизапридом, • ондасетроном, промедолом. • Трициклиндік антидепрессанттар(амитриптилин, имипрамин, доксепин, лофепрамин) көңіл күй түскен кезде, қорқыныш сезімінде, сенімсіздікте, үмітсіздіктерді сөндіреді. • Бірақ, альфа-адрено- және М-холинорецепторларды тежейді. • Серотониннің нейроннан бөліп алушы - флуоксетин, флуваксомин. • 5 НТ 4 — миокардта(жүрекүшелік миоциттерде Са қозғалысына) және жасушадағы фиброздық процестерге қатысады.
Серотонергиялық препараттар • Бұл топтың препараттары арнайы серотониндік не 5 -НТ (5 гидрокситриптаминдік) рецепторлармен байланыс құрады. • Гипоксия және оттегінің белсенді түрін реттеу (бос радикалдар) Антигипоксанттар олифен типті (эмоксипин -Метилэтилпиридинол; мексиприм =эмоксипин + сукцинат; мексидол не мексифин--- Этилметилгидроксипиридин сукцинат) Кребс циклі және тіндік тыныс алуда оттегіні акцепторлы электрондармен алмастырады. • Серотонинергиялық заттарға қалыптан тыс индивидтің физиологиялық және клиникалық жауабы тек қана әр түрлі мүшелердегі рецепторлық аппаратпен ғана емес, сонымен қатар адренергиялық, холинергиялық және дофаминдік рецепторлардың қатысуымен қатар, бұл препараттар бір уақытта серотониндік рецепторларды қоздырып және тежеуші әсер етеді. (мысалы, цизаприд — 4 -түрдің агонисті әрі 3 -түрдің антагонисті болып табылады).
• Мексамин (Mexaminum) Қолданылуы: Сәулелік терапияда. • Фармакологиялық әсері. : Радио қорғаушы. Жануарларға гамма-сәулесі не ретген және үлкен протон әсер еткекнде өлімді азайтады. Радиоқоғаушылық әсері, қан түзуші мүшелерде гипоксияға әкеледі. Қатерлі ісіктерді зерттеудегі ретген кезінде тоқтатылады. Мексамин қабылдау мөлшері: Ішке 0, 05 г (1 таблетка) сәулелік терапиядан 30 -40 мин алдында. Мексамин қарсы көрсеткіштері: Жүрек, ми қан тамырларындағы склерозда, жүрек-қантамыр жеткіліксіздігі (жүрек жеткіліксідігі болып, мүшелер қан айналымы нашарлайды), бронхиалдық астма, бүйрек аурулары, жүктілікте. Мексамин жанама әсері: жеңіл лоқсу, бас айналу, эпигастралды аймақтың ауырсынуы. Кофеинді қолданғанда жанама әсері азаяды. Шығу түрі: 0, 05 г (50 мг) таблетка
• Мелатонин (Melatonin) • Мелатонин құрамы: Мелатонин - N-acetyl-5 -methoxytryptamine and N-[2 -(5 -Methoxy-1 H-indol-3 -yl) ethyl] acetamide - 3 мг. Екі алмасқан сусыз кальций фосфат, Микрокристаллдық целлюлоза, Кроскармелооза натрия, кремний диоксидінің құрғақ түрі, Магний стеарат, стеарин қышқылы- 297 мг. • Қолдану: ұйқы бұзылысында ұйқының сатыларына және ұйқысыздықта, антиоксиданттық әсер береді(бос радикалдарды жояды), глютатионпероксидаза белсендіреді, иммунитет белсендіреді, қан қысымды қалыпқа түсіреді, қандағы холестерин мөлшерін қалыпқа келтіріп, етеккір алдында жағымды әсер береді, ісіктің алдын алу кезінде. Фармакологиялық әсері: Мелатонин – эпифиз бөледі, мидың негізінде орналасады. Өсімдік өнімдерінде көбірек кездеседі. Мелатонин тығыз болғандықтан АІЖ арқылы қабылдайды. Мелатонин қабылдау мөлшері: Ішке қабылдауға. Үлкендерге 1 -2 таблеткадан ұйқының алдында. 12 жасқа дейін балаларға 1 таблетка ұйықтардан алдын. Мелатонин қарсы көрсетілімі: жүктілік, лактация, 12 жасқа дейін. Мелатонин жанама әсері: асқазандағы жағымсыздық, бас ауру, депрессия. Шығу түрі: 12 штук таблетка
• Суматриптан* (Sumatriptan*) • Қолданылуы: Бас сақинасы ұстағанда(мигрень) Қарсы көрсеткіші: гиперсезімталдық, мигреньнің гемиплегиялық, базилярлы түрінде, миокард инфарктінде, артериялық гипертензияда, стенокардия, ми қан айналымы бұзылысы(+метисергид), жүктілікте аса сақтықпен қолдану • Жанама әсері: ЖҚТ жүйесі: АҚ төмен, брадикардия, коронарлық артерия спазмы, кейде Рейно синдромы. АІЖ жүйесі: лоқсу, құсу, бауыр ферментінің белсенілуі, асқазандағы ауырсыну сезімі, кейде ишемиялық колит. ОЖЖ жүйе: бас айналу, әлсіздік, ұйқышылдық, нистагм, көз алды бұлыңғырлануы. Жоғары сезімталдық: терідегі (қышу, бөртпе, эритема) кейде анафилаксиялық шок. Басқа: ауыр, ыстық сезіну, миалгия, мұрыннан қан кету. Шығарылу түрі: 50, 100 мг таблетка •
Антисеротониндік препараттар • • • • • ЛИЗУРИД ( лизенил) — антисеротониндік әсер, және дофаминдік рецепторларға кішкене ынталандырушы. Лизурид паркинсонизмде, бас сақинасында, акромегалияда, лактацияны төмендетуде қолданады. Лизурид 0, 05 -0, 075 мг тәуліктік дозада тағайындалады. Жанама әсері: артериялық қан қысымын төмендеуі, тахикардия, диспепсичялық әсер, ұйқышылдық. Қарсы әсер: жүктілісте, , гипотензияда, жүректің ишемиялық ауруында, бауыр және бүйрек функциясының жеткіліксіздігінде. Шығарылу түрі: 0, 025 мг таблетка. Б тобы. Rp. : Tab. Lizenili 0, 025 N. 12 D. S. 1 таблеткадан күніне 2 рет. МЕТИСЕРГИД — антисеротониндік әсер. Метисергидті айлық мөлшерде, венаға (тамшылатып не бірден егу ұшін) 0, 006 -0, 024 г дозасында күн сайын қолданады. Метисергид АІЖ, аллергиялық аурулар, АІЖ-нің ісігі кезінде(тіпті метастаз болғанда), бас сақинасында, өте сирек тромбофлебитте қолданады. Қарсы көрсеткіші: жүктілік, , флебиттер, атеросклероз, бүйрек функциясының жеткіліксіздігінде. Шығарылу түрі: 0, 002 г таблетка түрінеде; ампула 1 мл 1 % ерітіндіде. Rp. : Sol. Methisergidi 1 % 1 ml D. t. d. N. 6 in ampull. S. По 1 мл венаға. Rp. : Tab. Methisergidi 0, 002 N. 12 D. S. 1 таблетка тамақтан кейін.
Серотонин және норадреналиннің қайта жиналуының тежеушілері • • • Серотонин және норадреналиннің қайта жиналуынаың тежеушілері, не «екі есе әсерлі» антидепрессанттар(double-action antidepressants), — бұл қазіргі кездегі жанама әсері төмен топ. Бұл топтың препараттары жоғары антидепресссанттық әсері серотонинің қайта ұсталуын тежеп, ТЦА жақын антидепрессанттық әсер көрсетеді. Әсіресе депрессияның өте ауыр кезеңіндегі емі ретінде қолданады. Әйгілі өнімдері: Венлафаксин (велаксин; эфевелон; велафакс; велаксор)--- серотонинжәне норадреналиннің таңдамалы тежеушісі тобының өкілі. трициклдік антидепрессанттер мен имипраминге қарағанда әсері жоғары, бірақ нәтижесі бірдей. СТЖ мен әсері брдей. Кең терпевтикалық әсердегі дозасы серотонинергиялық, норадренергиялық, дофаминергияда нейрозиялық белсенді әсер көрсетеді. 75 -125 мг венлафаксин серотонинергиялық әсер көрсетсе, 225 мг дейін дозасын көтерген кезде – норадренергиялық әсерді қосады, 375 мг дейін жоғарылатқанда дофаминергиялық әсер көрсетеді. СТЖ айырмасы және венфлаксин серотонинергиялықтан басқа нейрозимиялық әсері жанама болып келеді. Дулоксетин (симбалта)— әсересе невропатиялық ауырсынуда(аурудың орталықтан күшеюінде); Милнаципран (иксел) – 3: 1 қатынасында норадреналин мен серотонин қайта қанға түсуінің тежеушісі. Серотонинге әсері антидепрессанттық, ал норадреналин ге хроникалық ауруларда әсерлі. Милнаципран H 1, α-1, D 2, мускариновые, бензодиазепиновые, опиоидные рецепторлардың постсинапстық әсері жоқ, өйткені онда жанама әсер өзге антидепрессанттарға қарағанда жоқ болып келеді.
• • • Серотонин таңдамалы тежеушісі — бұл қазіргі және төмен антидепрессантты топ. ТЦА(трициклиндік антидепрессант) айырмасы, онда антихолинергиялық жанама әсерлер аз. Сирек жағдайда ортостатикалық гипотензия және бейшаңдық күй; жоғары мөлшерде қолданғанда кардиотоксикалық әсері төмен. Бүгінде осы препараттарды жиі қолданады. ТЦА ға қарағанда жеңіл және ортша серотонин таңдамалы ұсталуына әсері бар. Ауыр жағдайдағы депрессияда олардың әсері төмен. Әйгілі өндірушілер : Пароксетин (паксил, актапароксетин, рексетин, паксет, сероксат, аропакс)— тыныштандырушы әсерлі анксиолитик; Циталопрам (целекса, ципрамил, эмокаль, опра, сепрам, цитагексал)--- М-холинергиялық, адренергиялық және Н 1 –гистаминдік рецепторлардың тежеушісі. эсциталопрам (лексапро, ципралекс, селектра, эзопрам)—өзге рецепторларға төмен әсерлі; Тразодон – тимолептик, анксиолитик, транквилизатор; альфа-адреноблокатор, холинолитикалық әсері жоқ. Серотониннің қайта ұсталуына тежеуші және серотонинергиялық нейротасымалдаушы - 5 -HT 2 типіндегі ауыр депрессияны тежеуші, сексуалдық жанама әсері төмен және мазасыздық, ұйқысыздық және уайымшылдық серотонин таңдамалы тежеушілеріне қарағнда төмен. Антидепрессанттық әсері өте төмен. ССА таңдамалы әсер, ұйқының әрбір сатысын қалыпты ұстайды және аз мөлшерде ұйқының REM-бөлігіне әсер етіп және депрессия мен мазасыздықтан болған қорқынышты басу. Антидепрассантық әсері өте төмен. Тразодонның арнайы әсері эректильнерлердің эректильді қызметін жақсарту, приапизмдік (эрекцияның ауыр шатасуы) дейін әсері ешқандайда антидепрессантты және эрекцияның қызметінің бұзылуына әкелмейді. Сондықтан да, депрессиямен мазасыздыққа қатысы жоқ импотенцияда, эректильдік дисфункцияда, кеңінен қолданылады.
Қорытынды • Ағзада серотонин қалыпты ұстап тұру маңызды, себебі оның артық мөлшерде өндірілуі не төмендеуі біраз бұзылыстарға әкеледі. Серотонин бұзылысы күн сәулесі аз түскенде, медикаменттерде, диетада байқалды. Сібір тұрғындары және қысқы уақыттарды серотонин аз өндіріледі. Бұл ересектер мен балаларда бірдей байқалады. Күзде, қыста адамдар мазасыздық және шаршағыш болып келеді. Бұл серотонин төмендегенін білдіреді. Триптофан тағам: ет, балық, құс, жаңғақ, дән және қызанақ. Инсулин триптофанның эпифиздегі синтезін жоғарылытады. Бұл сахароза, фруктоза, банан, жүзім жегенде тез бөлінеді. Серотониндік синдром – серотонин артық мөлшері. Медикаменттер арқылы туындайды. Триптофанның артық мөлшері және күн сәулесінің артық мөлшері нің ешқандай қатысы жоқ. дәрілер (әсіресе антидепрессанттар); наркотиктер; Кейбір медикаменттердің дұрыс емес қолданылуы. Нәтижесі: Психискалық бұзылыс (галлюцинация, эйфория, мазасыздық, жоғары эмоция); Вегетативтік бұзылыс (пульстің , тыныстың жоғарылауы, температура көтерілуі, ас қорыту бұзылыстары); Жүйке-бұлшықет бұзылыстары (эпилепсиялық талма, рефлекстің жоғарылауы, қолдың дірілдеуі, сезімталдықтың бұзылыстары). Аутизм • Сондықтан да серотониннің ағзада қалыпты ұстап тұрылуы өте маңызды. • • •
Пайдаланған әдебиеттер • • • Аляутдин Р. Н «Фармакология» 4 -е издание: Гэотар. Медиа, 2008 Шайдаров М. З «Фармакология негіздері және рецептурасы» Астана, 2015 Харкеевич Д. А «Фармакология» 10 -е издание, Гэотар. Медиа, 2010 Машковский М. Д. Лекарственные средства. М. , 2010 Кукеса. В. Г «Клиническая фармакология» М. , 2009 Бертрам Г. Катцунг «Базисная и клиническая фармакология» Санкт-Петербург, 2008 Чабанова В. С «Фармакология» 2011 Уикипедия Суреттер және кейбір материалдар гугл желісінен алынған.
Скачать презентацию Астана Медицина Университеті АҚ Жалпы фармакология кафедрасы
серый.pptx