ара анды мемлекеттік медицина университетіҚ ғ Балалар жасында

ара анды мемлекеттік медицина университетіҚ ғ Балалар жасында ы стоматология ж не ортодонтия пропедевтикасы ғ ә С Ж Ө Тіс-жа ж йесіні дамуы ж не деформациясы қ ү ң ә алыптасуына тама тануды р лі. қ қ ң ө Орында ан: аза бай Б. А ғ Қ қ 4001 топ Тексерген: Мухтарова К. С ара анды 2016 Қ ғ

Жоспар Кіріспе Негізгі б лімө Сілекей мен ауыз уысы с йы ты ыны рамы қ ұ қ ғ ң құ Ауыз с йы ты ыны т т ырлы ы ұ қ ғ ң ұ қ ғ Тама тануды ма ызы қ ң ң Ж ктілік кезінде рационалды тама тану ү қ Таби и тама тану ғ қ ТЖА дамуында тама тану р лі қ ө орытынды Қ Пайдаланыл ан дебиеттер ғ ә

Кіріспе Тіс саулы ы, тіс аурулары мен тісті к тімі туралы. «Ас адамны ғ ң ү ң ар ауы» дейді аза. Демек, адамны ассыз к ні жо. Ауыз а т скен қ қ қ ң ү қ ғ ү ата асты андайын болса деп, баптайтын тіс. Олай болса, адам қ ң ң қ өң мірінде тісті ат аратын р лі орасан зор болып келеді. Д рыс ө ң қ ө ұ шайналмай жемесе шала шайналып желінген та ам ас азанды ғ қ б зады, одан рі т рлі ауру жамыла береді. Тіс – адамны к ркі. ұ ә ү ң ө Тіссіз адамны бет лпеті б зылады, еріндері жымырлап, азу тістері ң ә ұ болмаса рттары ішке кіріп, ауызы опырылып т ратынын к ргенде ұ ұ ө сау адамны зы ыры айнайды. Тіс с з с йлеуге ерекше сер етеді. ң ғ қ ө ө ә К рек тістер т скен адамдарды с здері аны айтылмайды, ү ү ң ө қ сонды тан да т сініксіз болады. Тіс адам мірінде екі рет шы ады. қ ү ө ғ Ал аш ыда 20 с т тісі шы ады. Олар дені сау с билерде алты айдан ғ қ ү ғ ә бастап екі жарым, кейде ш жас а дейін шы ып болады. Кейін с т ү қ ғ ү тістер орнына к дімгі т ра ты 28 – 32 тістер шы а бастайды. ә ұ қ ғ

Сілекей мен ауыз уысы қ с йы ты ыны рамы. ұ қ ғ ң құ Сілекей — сілекей бездерінен ауыз уысына б лінетін қ ө секрет. Сілекей шы ару зектерінен алын ан сілекей, аралас ғ ө ғ сілекей немесе ауыз уысы с йы ты ы деп б лінеді. қ ұ қ ғ ө Со ысыны айырмашылы ы, секркттен бас а, рамында ңғ ң ғ қ құ оларды мірге ажетті німдері, десквамирленген ң ө қ ө эпителий, сілекей денешіктері (лейкоциттер) ызыл иек қ эпителиіне бекуі ар ылы ауыз уысын мигрирлейтін қ қ микроорганизмдер болады. Сонымен атар, онда та ам қ ғ алды тары болуы м мкін. қ қ ү Т т ырлы – к лемі згерген ж не сілекейді са тау ұ қ қ ө ө ә ң қ шамасы бойынша ол біртіндеп т мендейді. Сілекейді ө ң зектен алын аннан кейін, дереу Осфальд дісі бойынша ө ғ ә лшенген т т ырлы ы 1, 2 – 2, 4 бірлік рады. Сілекей ө ұ қ ғ құ т т ырлы ы жо ары адамдарда тістеріні кариеспен ұ қ ғ ғ ң за ымдануы интенсивті. қ

Сілекей мен ауыз уысы с йы ты ыны қ ұ қ ғ ң рамы. құ Ересек адамдарда т улігіне 1500 мл шамасында ә сілекей б лінген. Біра секреция жылдамды ы р т рлі ө қ ғ ә ү факторларды серіне байланысты бірдей м лшерде емес: ң ә ө ересек жаста (55 – 60 жастан кейін сілекейді б лінбеуі ң ө баяулайды), нерв оздыр ыштары, та ам қ ғ ғ тітіркендіргіштері. Адам йы тап жат анда, сілекей те ұ қ қ ө аз м лшерде б лінеді (0, 05 мл/мин), ж рген кезде – ө ө ү 0, 5 мг/мин, ал стимуляция кезінде – 2, 0 – 2, 3 мг/мин – а қ дейін б лінеді. Сілекей б лінбеуді жылдамды ы тістерді ө ө ң ғ ң кариеспен за ымдануымен байланысты: сілекей қ аншалы ты к п б лінсе, тістер соншалы ты кариеспен қ қ ө ө қ за ымданады. қ

Сілекей мен ауыз уысы с йы ты ыны қ ұ қ ғ ң рамы. құ Ауыз уысы с йы ты ында органикалы қ ұ қ ғ қ компоненттер к п м лшерде кездеседі. Оны рамында ө ө ң құ протеиндер, к мірсулар, бос амино ыш ылдар ө қ қ ферменттер, витаминдер ж не т. б. заттар бар. Негізгі ә органикалы зат болып а уыз табылады. Сілекейде а уыз қ қ қ м лшері 0, 8 — 3, 0 г/л. райды. Ауыз уысы тіндерін ө құ қ алыпты жа дайда стап т руда ма ызды роль ат аратын қ ғ ұ ұ ң қ ферменттер, гликопротеиндер, муцин сілекей безінде синтезделеді. . Сілекейді м лшері мен сапасы негізінен ң ө мына факторлар а байланысты болып табылады. ғ

Ауыз с йы ты ыны т т ырлы ын ұ қ ғ ң ұ қ ғ аны тау қ • Ауыз с йы ты ыны т т ырлы ын аны тау Освальд ұ қ ғ ң ұ қ ғ қ вискозиметрі ар ылы ж ргізіледі. Вискозиметрді капиллярлы қ ү зынды ы 10 см ж не диаметрі 0, 4 мм олдан ан ы айлы. 0, 3 г ұ ғ ә қ ғ ңғ пилокарпина ыш ылыны 5 тамшысын 15 мл суда ерітіп, қ қ ң с йы ты ты б лінуін стимулдейміз. Одан кейін жинал ан 5 мл ұ қ қ ң ө ғ с йы ты ты зерттеуге алынады. Зерттеу н тижесі на ты болу ұ қ қ ә қ шін вискозиметрге салмас б рын с йы ты ты 37°С су а ү ұ ұ қ қ ғ енгізіледі. • Т т ырлы ты аны тау формуласы: V = t ұ қ қ қ 1 / t 2 t 1 — с йы ты ты вискозиметрия уа ыты ; ұ қ қ ң қ t 2 — суды вискозиметрия уа ытың қ V орташа есебі 1, 46 (1, 03— 3, 74)

Тісті беткі абатыны анатомиялы асиетіне: ң қ қ • Тіс кіреукесіні фтор м лшерімен аны уына, одан б лінген ң ө қ ғ ө фторапатит ыш ыл серіне т зімді болып келеді. қ қ ә ө • Ауыз уысыны тазалы ына: тісті а ынан тазартып отыру тіс қ ң ғ қ ғ жегісіні алдын алуды бір жолы болып табылады. ң ң • диеталы фактор: ж мса , к мірсу а бай тама тіс а ыны пайда қ ұ қ ө ғ қ қ ғ ң болуына келіп со тырады. Витаминдер мен микроэлементтерді ә қ ң м лшеріде а заны жалпы к йіне ж не сіресе сілекейді рамына ө ғ ң ү ә ә ң құ сер етеді. ә • сілекейді м лшері мен сапасына: сілекейді т т ыр аз м лшердегі ң ө ң ұ қ ө т рі зіне бактерияны т тып алып, тіс жегісіні пайда болуына жа дай ү ө ұ ң ғ жасайды. Тіс кіреукесіні тіс жегісіне арсы т руында слекейді ң қ ұ ң буферлік асиетіні ма ызы зор. қ ң ң • генетикалы фактор қ • а заны жалпы к йі ғ ң ү

Тама тануды ма ызық ң ң • Ж кті ананы тама тануы ү ң қ • Неона-тальды тама тануы қ • Тісжегіге арсы болуы шін қ ү • Тісжегіге т зімді болуы шін ө ү • Тісті д рыс дамуымен ң ұ алыптасу шін қ ү

1 С т німді та амдарү ө ғ 2 Жеміс ж не жидектер ә 3 Минеральды заттар 4 Д румендер кешені ә Тама тануды алыпты жа дайда ы қ ң қ ғ ғ рационында болуы керек:

Ж ктілік кезе інде, профилактикалы іс шара ретінде, ана а деген рационалды тама тануү ң қ ғ қ Ж ктілік кезе іні ал аш ы триместрінде ананы тама тануы ү ң ң ғ қ ң қ те ма ызды, себебі осы уа ытта негізгі баланы м шелеріні ө ң қ ң ү ң дамуы, соны ішінде тіс жа ж йесіні алыптасуы ж реді. Ж кті ң қ ү ү ана толы анды а уыздар, к мірсулар, майлар, микроэлементтер ққ қ ө мен минералдарды физиологиялы м лшерде абылдау ажет. қ ө қ қ Ананы т уліктік рационында 110 г а уыз, 75 г майлар, 350 г ң ә қ к мірсулар абылдау ажет, б ларды барлы ы бірігіп 2400 -2700 ө қ қ ұ ң ғ ккал энергия са тап, ж кті ананы толы анды ажеттілігін қ ү ң ққ қ толы тырып ж не ас азан ішек жолдарыны жа сы ж мыс істеуіне қ ә қ ң қ ұ сер етеді. Анасыны та ам а деген д мі згерген жа дайда ыщ ыл ә ң ғ ғ ә ө ғ қ қ орамжапыра , т здатыл ан иыр, балы ж не оны уылдыры ын қ ұ ғ қ қ ә ң ғ абылдау а болады. Ж ктілік кезінде тама тану рационынан қ ғ ү қ сахароза ж не оны алмастырушы заттарды пайдаланба ан ж н. ә ғ ө

Таби и тама тандыру ғ қ Таби и тама тану тіс жа ж йесіні алыптасуында жетекші ғ қ қ ү ң қ р л ат арады. Баланы емізу, оны б лша еттеріні д рыс ж мыс ө қ ң ұ ұ істеуіне сер етеді. ә Ананы с ті барлы а уыз, майлар мен к мірсіларды ң ү қ қ ө ң балансталуы ар асында баланы тама тануыны е ажетті тама қ ң ң қ қ болып табылады. Тама тану барысында с т баланы жа тарымен қ ү ң қ серлесе отырып, оны болаша та жа тыраны дамуына сер ә ң қ қ ң ә етеді. Жасанды тама тану барысында б лшы еттерді ж мысы қ ұ қ ң ұ згеріп, олар алвеола до аларыны дамуына сер етеді. Б дан ө ғ ң ә ұ са тану шін жасанды тама тану техникасын са тап, д рыс ткізу қ ү қ қ ұ ө керек.

Баланы туыл аннан кейінгі ң ғ тама тану дісі қ ә Н ресте т ме гі жа ыны дистальды ба ытта орналас ан ә ө ң ғ қ т рінде туылады (физиологиялы ретрогения). Н рестені ү қ ә ң сору актысы шайнау б лшы етіне к п к ш т сіреді. Осы ұ қ ө ү ү функциональды шайнау ж не интенсивті т рде т ме гі жа ты ә ү ө ң қ ң ал а арай жылжуы лактация кезінде н рестеде тістерді ғ қ ә ң нейтралды орналасуына келеді. Жасанды тама тандыру ә қ техникасын д рыс са тамау ж не жасанды с т нта тарын ұ қ ә ү ұ қ пайдалану балаланы д рыс тама танбауына ж не лсіреуіне ң ұ қ ә ә келеді, я ни бала сору кезінде к п к ш ж мсауына ә ғ ө ү ұ байланысты.

Баланы туыл аннан кейінгі тама тану ң ғ қ дісіні б зылысы ә ң ұ Баланы туыл аннан кейінгі тама тану дісін д рыс са тамау ң ғ қ ә ұ қ ж не тама ты рамыны рациональды болмауы алып келеді: ә қ ң құ ң Тіс-жа ж йесіні деформациясына; қ ү ң Тіс-жа ж йесіні алыптасуыны б зылысына; қ ү ң қ ң ұ Тістем аномалиясына; Тіс до асыны деформациясына; ғ ң Тіс жегіге; тіс ры тарыны дамуыны аномалиясына; ұ қ ң ң Тісті ерте ж лу а алып келеді ұ ғ

Жалпы терапиялы ж мыстарқ ұ Жа а туыл ан баланы иммунитетін жо арылату ж не ң ғ ә профилактикалы іс шаралар ж ргізу ма сатында жалпы қ ү қ терапиялы ж мыстар ж ргізіледі. Олар тіс жа ж йесіні қ ұ ү қ ү ң ауы уларын алдын алу ма сатында ж ргізіледі. Стоматолог ж не қ қ ү ә педиатр д рігер бірігіп балада гипотрофиялы аурулар (рахит), ә қ ас азан ішек, инфекциялы , вирусты ж не созылмалы ауруларды қ қ ә аны тап, емдеу іс шараларын ж ргізеді. Жас баланы а засында қ ү ң ғ зат алмасу процесстерін жа сарту ма сатында рационалды қ қ тама тану та айындалады: с т німдерін, минералды заттар мен қ ғ ү ө витаминдерді оса пайдалану ж ргізіледі. С йектеріні синтезін қ ү ү ң стимулдеу ма сатында балаларда кальций ж не фосфор қ ә препараттары та айындалады. Б л препараттар бір ай бойы ғ ұ аптасында 3 рет ішке абылданады. қ

Та амны рамығ ң құ Балаларды ж мса та аммен тама тандыру, интенсивті шайнауды ұ қ ғ қ ажет етпейтін , балаларда шайнау а деген «еріншектік» дамиды. Б л қ ғ ұ шайнау б лшы етіні дамымауына келеді, ж не альвеолярлы сіндіні ұ қ ң ә ә ө ң дамымауымен жал асын табады. Б ндай шайнауды дамуы уа ыты ғ ұ ң қ ж мса тама тан атты тама а ауыспау болып табылады, б л уа ытша ұ қ ққ ұ қ тістемні алыптасуымен с йкес ж реді. Кейіннен шайнау б зылысы ң қ ә ү ұ тістерді шы у уа ыты мен оны реттілігі б зылысына алып келеді. ң ғ қ ң ң ұ Ж мса ж не клейлі та ам тіске жабысады ж не д рыс ұ қ ә ғ ә ұ тазаланбайды, одан рі арай кариозды аурулар а жа ымды орта ә қ ғ ғ алыптастырады ж не осымен байланысты уа ытынан ерте с т тістерді қ ә қ ү ң экстракция алып келеді.

те атты та амдарӨ қ ғ К п жа дайда ата-аналар балаларын тым ерте атты ө ғ қ та амдармен тама тандыра бастайды. Балалар а ерте ғ қ ғ айларда атты та ам берге болмайды, е болма анда жарты қ ғ ң ғ жыл ткен со жайлап беруге болады. Сонымен атар тек ө ң қ алты ай ткен со жаймендеп аттылау та ам бере бастау а ө ң қ ғ ғ болады. Зерттеулер бойынша 93 пайыз жа дайда аналар ғ балаларына ерте айларында атты та ам бере бастайды, қ ғ соны ішінде олар к біне жас аналар болып табылады. Б лай ң ө ұ атты та аммен тама тану балаларда тіс т біріні ерте қ ғ қ ү ң резорбциясына келеді, я ни с т ж не т ра ты тістемде. ә ғ ү ә ұ қ

Кальций Витамин D Фтор Тісті шы уымен са тауына ң ғ қ алмастырылмайтын заттар:

Кальций тіс-жа с йектеріні рылыс қ ү ң құ материалы болып табылады, сонымен атар қ тісті шы уымен тісті са тау шінде. ң ғ қ ү Ересек ада а к ніне 1 грамм кальций ғ ү олдан ан д рыс, ж ктілік кезде о ан деген қ ғ ұ ү ғ сыныс 2 грамм а жо арлайды. Б л элемент ұ ғ ғ ұ к біне с т тама тарда, біра организмге Д ө ү қ қ витамині т рінде т седі. ү ү

Д д руменіә Д д румені барлы тама рамында ә қ қ құ болады , мысалы, балы та, сонымен атар қ қ организмні знен пайда болады ң ө ультрак лгін с улесімен ауа ж т анда. Б л ү ә ұ қ ұ д румен майда ериді, сонды тан майдан ә қ т ратын тама рамында болады. Бір ұ қ құ жас а дейінгі балаларда б л д румен қ ұ ә жо , соны серінен балаларда рахит ж не қ ң ә ә тісті шы уы баяулайды. ң ғ

Фтор Бала организмі осы минеральді затты ң микро лшемін ажет етеді , біра осы фтор ө қ қ тіс-жа ж йесіні дамуына ж не тісті шы уына қ ү ң ә ң ғ к п сер етеді. Фтор шай рамында, нан ө ә құ та амдарында ннан жасал ан, етте, крупада , ғ ұ ғ сонымен атар минеральды суда. Біра есте қ қ ста ан абзал егер фтор та амда шамадан тыс ұ ғ ғ к п болса тіс кіреукесіні б зылысына келеді. ө ң ұ ә Флюоороз сия ты аурулар а келеді, я ни тісте қ ғ ә ғ тісжегілі да ты пайда болуына. қ ң

орытындыҚ Тіс мы ты болу шін, зге м шелердей, оны зі де ж мыс істеуі қ ү ө ү ң ө ұ керек. Ол шін к нделікті та амда шайнап жейтін ат ыл тама болуы ү ү ғ қ қ қ да ажет. аза арасында тістері б тін арттарды жиі кездесетінін қ Қ қ ү қ ң себебі, олар ж мса тама тан г рі шайнамалы ат ыл тама ты, я ни ұ қ қ ө қ қ қ ғ кесек – кесек ет, ірімшік, рт, таба нан, тары , бидай ж не та ыда сол құ ә ғ сия ты та амдарды к бірек пайдаланады. Егер ауызды толтырып қ ғ ө жа сы шайнаса, тіс щеткелегендей бде тазалаады. Адам тама ты тек қ ә қ бір жа ымен шайнаса, екінші жа ында ы тістерге шо ырланып тас ғ ғ жабысады. Ендеше асты екі жа пен бірдей кезек – кезек шайнау қ тістерді тазалы ына, мы тылы ын, беріктілігін арттырады деп т сіну ң ғ қ ғ ү керек. Балаларды тістері ауырмаса да жылына екі – ш рет аралып, ң ү қ б зыла баста ан тістері кезінде емделгені ж н. Ересек адамдар да ұ ғ ө тісін к тіп, жатар алдында тіс пастасымен щеткілеп тазартып жат аны ү қ д рыс. Тама ішкеннен кейін ауызды шайып, жылына екі рет тісті ұ қ д рігерге к рсетуді детке айналдыру ажет. ә ө ә қ

Пайдаланыл ан дебиеттерғ ә • Н. Г. Аболмасов , Н. Н. Аболмасов Ортодонтия 2008. • Э. А. Базикян Пропедевтикалы қ стоматология 2015 • Л. С. Персин Ортодонтия 2015 ж аударыл ан ғ.