ара анды Мемлекеттік Медицина АкадемиясыҚ ғ Биохимия кафедрасы

ара анды Мемлекеттік Медицина АкадемиясыҚ ғ Биохимия кафедрасы С Ж Ө Та ырыбы: анда ы тасымалдаушы липопротеидтерді рамы, қ Қ ғ ң құ рылысы ж не физиологиялы ма ызы. Хиломикрондарды т зілуі ж не құ ә қ ң ң ү ә майлар тасымалы. Т ТЛП, ТТЛП ж не ТЖЛП т зілуі мен ызметтері, Ө ә ү қ гиперхо – лестеринемия, оны пайда болу себептері. т тас ауруыны даму ң Ө ң механизмі. Атеросклероз биохимиясы. Гиперхолестеринемияны ж не ә атеросклерозды емдеуді биохимиялы ң қ негіздері. Орында ан: ғ Мукушев Е. С. 211 топ ЖМФ Тексерген: Колебаева Г. Т. ара анды Қ ғ 2010 ж

Кіріспе Негізгі б лім: ө а) анда ы тасымалдаушы липопротеидтерді Қ ғ ң рамы, рылысы ж не физиоло, гиялы ма ызы. құ құ ә қ ң б) Хиломикрондарды т зілуі ж не майлар тасымалы. ң ү ә г) Т ТЛП, ТТЛП ж не ТЖЛП т зілуі мен ызметтері, Ө ә ү қ гиперхолестеринемия, оны пайда болу себептері. ң д) т тас ауруыны даму механизмі. Ө ң е) Атеросклероз бен гиперхолестеринемияны емдеу ж) Фосфолипидтер ж не гликолипидтер ә орытынды. Қ Пайдаланыл ан дебиеттер. ғ ә

Липидтер – рылымы ж не ызметтік құ ә қ топтары рт рлі таби и гидрофобты заттар. ә ү ғ Олар а майлар – энергияны оры ретіндегі е ғ ң қ ң тиімді формасы; фосфолипидтер – барлы қ типтегі мембраналарды рылымыны негізі, ң құ ң липопротеиндерді ажетті элементі ң қ (липидтерді анмен тасымалданушы ң қ формалары); холестерин – мембрана компоненті ж не т ыш ылдары мен ә ө қ қ стероидты гормондарды синтездеуші ал ызат. қ ғ

анда ы тасымалдаушы липопротеидтерді Қ ғ ң рамы, рылысы ж не физиологиялы құ құ ә қ ма ызы. ң Барлы қ липопротеиндерді рылысы сас: ң құ ұқ ядросы гидрофобты молекулалардан, ТАГ, қ холестеринні эфирлері, ал беткейлері ң фосфолипидтерді моно абаттарынан т рады. ң қ ұ Оларды полярлы топтары су а ба ыттал ан, ң қ ғ ғ ғ гидрофобты б лігі гидрофобты ядро а қ ө қ ғ ба ыттал ан. ЛП беткейлерінде белоктар ғ ғ апопротеиндер болады.

Холестерол эфиры. Гидрофобты липид. ТАГПерифериялы қ апопротеин холестерол фосфолипид Интегральді апопротеиндер

Ядро компоненттері лсіз байланыстармен ә осылады ж не т ра ты т рде диффузия а қ ә ұ қ ү ғ абілетті немесе бір – біріне салыстырмалы қ т рде оз алу а абілетті. ү қ ғ ғ қ ЛП – ларды негізгі ролі – б л липидтерді ң ұ тасымалдау, сонды тан оларды биологиялы қ қ с йы ты тарда аны тайды. ұ қ қ қ

ЛП-ларды ты ызды тары бойынша ғ қ ультрацентрифузалау дісі ар ылы б луге болады, ә қ ө олар т нба а т спей, ал ып ж зеді, флотазияланады. ұ ғ ү қ қ ү Флотазия лшемі флотазия т ра тысы, ол ө ұ қ Sf (Свадберг флотазиясы) белгіленеді. Б л к рсеткіштер ұ ө бойынша ЛП – лар келесі топтар а б лінеді: ғ ө Хиломикрондар (ХМ) (1 -2 % белок) Т Т ЛП (ты ызды ы те т мен липопротеиндер) Ө ғ ғ ө ө ТА ЛП (ты ызды ы аралы липопротеиндер) ғ ғ қ ТТ ЛП (ты ызды ы т мен липопротеиндер) ғ ғ ө ТЖ ЛП (ты ызды ы жо ары липопротеиндер) ғ ғ ғ

ЛП – лар рт рлі ызметті ат арады: ә ү қ қ 1. ХМ – дар ішек торшаларында т зіледі, ү оларды ызметі: экзогендік майларды ішектен ң қ лпалар а тасымалдау (негізінен май ұ ғ лпасына), сонымен бірге, экзогендік ұ холестеринді ішектен бауыр а тасымалдау. ғ 2. Т Т ЛП бауырда т зіледі, ызметі: Ө ү қ бауырда к мірсулардан синтезделген ө эндогендік майларды май лпаларына ұ тасымалдау.

3. ТТ ЛП ан тамырларында Т Т ЛП-дан қ Ө ТА ЛП стадиясы ар ылы т зіледі. ызметі: қ ү Қ эндогендік холестеринді лпалар а ұ ғ тасымалдау. 4. ТЖ ЛП бауырда т зіледі, негізгі ү ызметі: холестеринді бауырдан лпалар а қ ұ ғ тасымалдау немесе холестеринді лпалардан алу, ары арай холестерин т ұ қ ө рамында шы арылады. құ ғ

Липопротеидтерді ызметі. ң қ

Хиломикрондар ішек торшаларында т зіледі, оларды ү ң ызметі: экзогендік майларды ішектен қ лпалар а тасымалдау (негізінен май ұ ғ лпасына), сонымен бірге, экзогендік ұ холестеринді ішектен бауыр а ғ тасымалдау. Б лшы еттерде ж не май ұ қ ә тіндерінде олар липопротеиндерді ң липазасымен жойылады. Осы фермент ар ылы хиломикрондар здеріні к п қ ө ң ө триацилглицерин б ліктерінен ө айырылады. Хиломикрондар бауырмен утилизацияланады.

Хиломикрондар Аш ішек эпителий клеткалары Лимфа хиломикр ондар анҚ Хиломикрондар Хило мик рон дар Капилляр абыр аларық ғ ЖК СО 2 + Н 2 О Б лшы е ұ қ т Лизосома ЖК Холестерол А. . Қ Глицерин Бауыр ▲ ▲ Остатикалы қ хиломикрондар ЖК ТАГ депосы Май тініЛПЛ ЖК + Глицерол

Фосфолипидтер – амфифильдік заттар. Оларды рамында гидрофобты ж не ң құ қ ә гидрофильдік б ліктері болады. Гидрофильдік ө б ліктері б л фосфор ыш ылыны алды ы ө ұ қ қ ң қ ғ ж не полярлы топтардан т рады “бас”, ал май ә қ ұ ыш ылдарыны радикалдары ( қ қ ң R 1 ж не ә R 2) гидрофобты б ліктерді рап, “ йры тарды” қ ө құ құ қ т зеді. ү

Гликолипидтер (ГЛ) Олар сфингозиннен, май ыш ылдарынан ж не қ қ ә андай да бір к мірсулардан т рады. Егер СФЛ-да ы қ ө ұ ғ фосфор ыш ылыны орнына к мірсу орналасса, ол қ қ ң ө гликолипид болады. Гликолипидтер де гидрофильдік ж не гидрофобты б ліктерден т рады. ә қ ө ұ Гликолипидтерді жалпы формуласы: ң СН 3 -(СН 2 )12 -СН СН-СН-СН-СН 2 -О-(к мірсу)-ө О-Х ОН NH R -С О

рамында ы к мірсу компонентіні т рлеріне Құ ғ ө ң ү байланысты гликолипидтер келесі 2 топ а б лінеді: қ ө Цереброзидтер к мірсулы компоненті андай да бір ө қ қ моносахарид (глюкоза, галактоза) немесе бейтарап кіші молекулалы олигосахарид болып табылады. Ганглиозидтер к мірсулы компоненті рт рлі ө қ ә ү мономерлер (моносахаридтер немесе оларды ң туындылары) болып табылады. Б л олигосахарид ұ міндетті т рде ыш ыл, оны рамына міндетті т рде ү қ қ ң құ ү сиал ыш ылы кіреді. Белгілі бір мономерлерді қ қ ң кезектесу ретттері бойынша, ганглиозидтер ай ын қ антигендік асиеттерді к рсетеді. қ ө

Гиперхолестеринемия – б л анда ұ қ холестеринні м лшеріні к беюі. Одан к п ң ө ө аурулар туындауы м мкін. Олар а: атеросклероз, ү ғ ж ректі ишемиялы аурулары, диабет, ттас ү ң қ ө ауруы, семіздік.

Оны даму себептерің : Холестеринні м лшері ң ө жо арылауы, оны а за а тама пен к п т суі ғ ң ғ ғ қ ө ү ж не оны д рыс ыдырамауы болып табылады. ә ң ұ Кейде жо ар ы ж йке ж йесіне ж не ғ ғ ү ү ә гормонды фоны згеру н тижесінде де пайда қ ө ә болады. Бастап ы кезде б л ауру онша қ ұ бай алмайды, біра уа ыт те келе гипертония қ қ қ ө ж не атеросклероз а с йкес симптомдармен ә ғ ә бай алады. қ

С еміздік – б л депоциттерде майларды ұ ң алыпта ымен салыстыр анда арты жиналуы. қ ғ ғ қ Семіру 50 жастан ас ан адамдарды қ ң 50% жуы ында кездеседі. ғ Бірінші реттік семіру алиментарлы қ дисбалансты н тижесінде дамиды. Жо ары ң ә ғ калориялы та амды энергияны ж мсалуынан ғ ұ арты м лшерде абылда анды тан. Семіру қ ө қ ғ қ ашы у ж не тою деген факторлар а ғ ә ғ т уелді. Оны глюкоза мен АІТ гормондарыны ә ң концентрациясына т уелді ә.

Екінші реттік семіздік – б л андай да бір ұ қ негізгі ауруларды , жиі т рде эндокриндік ң ү ауруларды н тижесінде дамитын семіздік ң ә т рі болып табылады. ү Гипофизарлы семіру б йрек стіні қ ү ү ң ыртыстыоидты семіру абатыны қ қ қ ң гипер ызметі н тижесінде дамиды. қ ә Гипотиреоидты семіру ал анша безіні қ қ қ ң жетіспеушілігінен туындайтын ауруларды айтамыз

Семіз адамдарда ы метаболизмні б зылуларығ ң ұ 1. Глюкоза а толеранттылы ты б зылуы ғ қ ң ұ 2. Гиперлипопротеинемия II- V типтері н тижесіндегі гипертриглицеринемия, жиі ә жа дайда Т Т ЛП ж не ТТ ЛП ғ Ө ә концентрациясы жо арылайды. ғ 3. Гиперинсулинемия 4. су гормоны ндірілуіні т мендеуі Ө ө ң ө Семіздікті ке тарал ан салдарлары б л ң ң ғ ұ антамыр аурулары, ант диабиеті, т тас қ қ ө аурулары

Липидтер алмасуларыны жиі кездесетін ң б зылуы атеросклероз болып табылады. ұ Атеросклероз холестерин эфирлерімен толтырыл ан, склерленген т нбаларды ғ ұ ң алыптасуынан ішкі, жартылай орташа қ артерия абы шаларыны патологиялы қ қ ң қ ты ызздалуы болып табылады. ғ

А т е р о с к л е р о з

Т нбалар рамына ЭХС тан бас а, та ы ұ құ қ ғ ТАГ, глюкозаминогликандар, коллаген, эластин, кальций, макрофагтар, лген ө жасушалар кіреді. атерлі холестериндік Қ т нба тромбоциттерді агрегациясыны , ұ ң ң фибрин йымасыны т нуыны ж не тромб ұ ң ә т зілуіні орталы ы болып табылады. ү ң ғ

ауіптілік факторлары: Қ Жас лкейген сайын атеросклерозбен ү ауыру ауіптілігі жо арылайды. қ ғ Жынысы. Атеросклероз 45 жастан жо ары ер ғ адамдарда к п кездеседі. ө Темекі шегу. Ол ауру а шырау ауіптілігін ғ ұ қ 60% ке жо арылатады. ғ Гипертония. Не рлым артериялы ысым ғұ қ қ жо ары болса, сол рлым аурумен ауыру ғ ғұ ауіптілігі жо арылайды. Б л йелдер мен қ ғ ұ ә еркектерде бірдей болады.

ант диабеті. Қ Ер адамдарда 50%- ке , ал йел ә адамдарда 100%- ке ауыру ауіптілігін қ жо арылатады. ғ Т ым уалау ұқ қ. Ауру т ым бойынша ұқ беріледі. Гормонды контроцептивтер қ. Ауру ауіптілігі темекі шекпейтін йел адамдарда қ ә 30 -40 жастарында , егер олар 0. 01 0. 04 % пен оральды контрацептивтер олданса, ал темекі қ қ шегетіндерде 0. 06 0. 25 % пен олдан анда қ ғ жо арылайды. ғ

Атеросклерозды емдеу шін : ү Темекі шекпеу. Диета Егер ант диабеті болса, оны емдеу қ анда ы липидтерді коррекциялау шін арнал ан Қ ғ ү ғ препараттар. Олар колестирамин, аторвастатин, ловастатин, правастатин симвастатин, флувастатин, церивастатин, безафибрат, гемфиброзил, фенофибрат ципрофибрат, этофибрат, аципимокс, бета – ситостерол, бетаинпантетин, пирикарбат, поликосанол, пробукол, тиоктовая кислота, холина, хлорид декстроза, лактулоза орнитин ,

Гиперхолестеринемиямен ауыр анда ғ адам а засынан холестерин м лшерін ғ ө азайту керек. Е жа сы емі белгілі уа ыт а дейін ң қ қ қ диета стау болып табылады. ұ

тте тас т зілуімен Ө ү ж ретін ауру. Тастар ү т рлі химиялы ү қ рылысты құ болады. Оны т зілуі ң ү тті т апшы ында ө ң ө қ ғ к п т рып алуы ж не ө ұ қ ә созылмалы абынулар қ н тижесінде пайда ә болады.

Созылмалы ауру н тижесінде айтыс ә қ бол ан адамны т апшы ыны ғ ң ө қ ғ ң к лдене кесіндісі ө ң

Б л ауруды терапевтикалы ж не ұ қ ә хирургиялы жолмен емдеуге болады. қ рине ем терапевтикалы емнен басталады: Ә қ Диета са тау, я ни майлы, уырыл ан, қ ғ ащыдан бас тарту. ттегі тасты арнайы препараттар ар ылы Ө қ емдеу, я ни к бінесе урсофальк. Б л діс тек ғ ө ұ ә кіші ана тастары бар нау астар а ғ қ ғ олданылады. Ал біра бір жылдан кейін тас қ қ айтадан пайда болады. қ

т апшы ыны эхограммасыӨ қ ғ ң

Липидтерді рамы ж не рылысыны ң құ ә құ ң б зылуы н тижесінде адамдар к птеген ұ ә ө аурулар а шырайды. Соны салдарынан ғ ұ ң созылмалы аурулар дамитынын жо арыдан ғ к рдік. ө

1. Тапбергенов С. О, Тапбергенов Т. С. Медицинская и клиническая биохимия. -Павлодар, 2004. 2. Биохимия, под ред. Чл. -корр. РАН, проф. Е. С. Северина. – М. , 2005, 2007. 3. Шарманов Т. Ш. , Плешкова С. М. Метаболические основы питания с курсом общей биохимии – Алматы, 1998, 2008 4. www. google. ru