Алматы технологиялық университеті Бухгалтерслік есеп және қаржы кафедрасы

Алматы технологиялық университеті Бухгалтерслік есеп және қаржы кафедрасы Экономикалық талдау Презентация курсы Автор: Дәулетбақов Б. Д. dauletbakovb@mail. ru Алматы 2015

Тема 3. Факторлық талдау o СҰРАҚТАР 1. Фактор талдау әдістемелері 2. Детерминальдық талдау модель түрлері 3. Тізбектік алмастыру тәсілі

Фактор талдау әдістемелері o Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген тәсілдері көмегімен талдау. o Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде – тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол – кері (синтез) болуы мүмкін.

Фактор талдау әдістемелері o Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық, сондай-ақ экономикалық және математтиканың статистиканың дәстүрлі тәсілдері қолданылады. o Белгілі бір экономикалық ғылым шегінде жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану кәсіпорынның қаржылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсыныстарды дайындауға мүмкіндік береді.

Фактор талдау әдістемелері o Факторлық талдауды тура жүргізуге болса (талдау), немесе нәтиже көрсеткіштерін бөліктеріне бөлу арқылы, сонымен қатар керіс қарай (синтез), негізгі көрсеткіштерді бөлек элементтерінен жинақтауға болады. o Негізгі көрсеткіштердің өзгеруіне себеп болатын көрсеткіштерді факторлар деп атаймыз.

Фактор талдау әдістемелері o Әр бір нәтиже көрсеткіштері әр түрлі және көптеген факторлардан тәуелді. Факторларды жан жақты зерттемей шаруашылық нәтижелеріне сәйкес қорытынды жасауға, өндіріс резервтерін анықтауға, басқару шешімдері мен жоспарды негіздеуге мүмкіндік тумайды. o Факторлық талдау факторлардың нәтиже көрсеткіштеріне тигізетін себептерін зерттеу үшін комплекстік және жүйелік әдіс пен тәсілдерді қолданады.

Фактор талдау әдістемелері: o - детерминалдық және стохастикалық; o o - тура және керіс; - бір немесе бірнеше сатылы әдіс; - статикалық пен динамикалық; - ретроспективалық және перспективалық (прогноздықболжамдық).

Фактор талдау әдістемелері o Факторлық талдау кезінде ізденіске түсетін екі түрлі қатынастар қаралады: n функциональдық және n стохастикалық o Егер факторлық көрсеткішке сәйкес нәтижеге жетуге болса онда байланыс n функциональдық немесе n қатал детерминальдық болып есептеледі.

Детерминальдық талдау модель түрлері 1. аддитивтік модель, бұл модельде факторлар алгебралық қосынды ретінде кіреді: Р=Зн + П – Зк – В, o мұнда: Р – сату көлемі; o Зн – запастар (кезең басында); o Зк – запастар (кезең соңында); o П – товар түсімі; o В – товарлар шығындары.

Детерминальдық талдау модель түрлері 2. мультипликативтік моделі (факторлар көбейтінділері ретінде): Р – Ч*ПТ, o мұнда: Ч – персонал саны; o ПТ – еңбек өнімділігі. 3. бөлшектік моделі, факторлар қатынастары: Ф = ОС/Ч, o мұнда: Ф – жұмыстың негізгіқормен жабдықталуы; o ОС – негізгі құралдар құны.

Детерминальдық талдау модель түрлері 4. аралас моделі, факторлардың әртүрлі комбинациялары: Рн = Р/(ОС + ОА), o мұнда: Рн – рентабельдік тиімділігі; o ОА – ағымды қаржықаражаттар.

Детерминальдық талдау модель түрлері o Детерминалдық факторлық талдау кезінде негізгі нәтиже көрсеткіштеріне тигізетін факторлар себептерін мына әдістеме мен тәсілдер арқылы анықтауға болады: o фактордың жеке тигізетін себебін анықтау түрі; дифференциациялық тәсіл; арифметикалық (абсолюттік) айырмалар тәсілі; логарифмдік әдістеме.

Детерминальдық талдау модель түрлері o Байланыс (қатынас) стохастикалық болып саналады (болжамдық), егерде әр факторға нәтиженің көптеген мәндері сәйкес келсе, немесе статистикалық бөлімдер сәйкес болса. o Факторлық талдау түріне байланысты әр түрлі тәсілдер қолданылады: қатал детерминалдық модельдер бойынша – теңгерім тәсілі, тізбектік алмастыру әдісі, интегральдық әдіс және т. с. ; стохастикалық модельдер бойынша корреляциялық талдау, ковариациялық талдау, бас компоненттер тәсілі и т. с.

Тізбектік алмастыру тәсілі түрлері o Тізбектік алмастыру тәсілі - базалық формулаға бірінші нақтылы фактор мәні қойылып есептелген нәтиже көрсеткіші бастапқы базалық мәнімен салыстыру арқылы бірінші фактордың өзгеруңне байланысты нәтиже өзгеруін анықтауға болады. Осылай қалған факторларды алмастыра олардың тигізген әсерін бағалауға болады. o Тәзбектік алмастыру тәсілін модификация жасау арқасында арифметикалық айырма тәсілін қолдануға болады.

Тізбектік алмастыру тәсілі түрлері o Қаржылық тұрақтылық ақша ресурстарының тиімді жұмсалуын және тез айналу арқасында өндіріс пен коммерция істеріне пайдалануын көрсетеді. o Төлем қабілеті – бұл кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындау мүмкіншілігі, төлемдері коммерциялық, кредиттік және басқада операциялардан туындалған болса. o Шаруашылық субъектінің қаржылық тұрақтылығы – бұл ақша ресурстарының шаруашылыық субъектінің дамуына өз қаражаттарының жеткілікті мөлшерінде болуы мен кредиттік төлем қабілетінің жоғарғы қалыпта болуы, кәсіпкерлік тәуекелдігі ең аз деңгейінде болуын қамтамасыз етуі.