. А. Ясауи атында ы Халыаралы аза

. А. Ясауи атында ы Халыаралы аза -т рік Қ ғ қ қ қ ү университеті С Ж Ө Та ырыбы: Молекула ылымыны шы у тегі даму тарихы қ ғ ң ғ Орында ан: Абду А ғ Тобы: ЖМ- 116 абылда ан: Еримова А Қ ғ Т ркістан 2015 ү

Жоспар: КІРІСПЕ: НЕГІЗГІ Б ЛІМ: Ө СО Ы ЖЫЛДАРЫ ЖИНА ТАЛ АН МОЛЕКУЛЯРЛЫ БИОЛОГИЯ БІЛІМІ ҢҒ Қ АЙМА Ы. Ғ «ГЕНОМ» ПРОЕКТІСІНІ АЯ ТАЛУЫ Ж НЕ ОНЫ АЗІРГІ ЖА ДАЙДА Ы Ң Қ Ә Ң Қ Ғ Ғ МА ЫЗЫ. Ң МОЛЕКУЛЯРЛЫ БИОЛОГИЯНЫ ФУНДАМЕНТАЛЬДІ С РА ТАРЫ. Қ Ң Ұ Қ АДАМ ШІН МЕДИЦИНАЛЫ ГЕНЕТИКАНЫ МА ЫЗЫ. Ү Қ Ң Ң МЕДИЦИНАЛЫ ГЕНЕТИКАНЫ АЗІРГІ ЖА ДАЙДА Ы НЕГІЗГІ М СЕЛЕЛЕРІ. Қ Ң Қ Ғ Ғ Ә ОРЫТЫНДЫ: Қ ОЛДАНЫЛ АН ДЕБИЕТЕР: Қ Ғ Ә

Молекулалы биологияқ – тіршілік былыстарыны құ ң молекулалы негіздері туралы қ ылым; генетика, биохимия ж не биофизика ылымдарымен ғ ә ғ ты ыз байланысты. Медицина ғ (вирусология, иммунология, онкология, т. б. ), а. ш. (жануарлар мен сімдіктерді т ым уалау асиеттерін белгілі ба ытта ада алай ө ң ұқ қ қ ғ отырып зерттеу) ж не биотехнология (гендік ә инженерия, клеткалы инженерия) салаларыны теориялы негізі. қ ң қ Негізгі ма саты – биологиялы ірі молекулалар (а уыздар, қ қ қ нуклеин ыш ылдары) рылымын барлы де гейде зерттеу. қ қ құ қ ң

1953 жылы а ылшын алымы Ф. Крик ж не А Ш биологы Дж. ғ ғ ә Қ Уотсон ДН -ны макромолекуласыны рылымыны ке істіктік моделін Қ ң ң құ ң ң жасауы – молекулалы биология ылымыны з алдына жеке ылым қ ғ ң ө ғ болып алыптасуына негіз болды. аза станда молекулалы биология қ Қ қ қ саласында ы ылыми зерттеулер XX асырды 50 -жылдарыны ая ында ғ ғ ғ ң ң ғ аза стан ылым Академиясыны Ботаника институтында басталды. Қ қ Ғ ң Академик М. Айтхожинны басшылы ымен рибосомаларды рылымы ң ғ ң құ зерттеліп, соны н тижесінде рибосомалар мен рибонуклеопротеидтерді ң ә ң (мысалы, вирустар) рылымында айтарлы тай айырмашылы тар бар құ қ қ екені аны талды. Б л жа алы – қ ұ ң қ жануарлар клеткасыны цитоплазмасында информосома т рінде болатын ң ү а паратты РН (а. РН ) бар екенін к рсетті. Молекулалы биология қ қ Қ Қ ө қ саласында ы зерттеулер, сіресе, аза стан ылым Академиясыны ғ ә Қ қ Ғ ң молекулалы биология ж не биохимия институты ашыл аннан кейін қ ә ғ (1983) дами т сті. ү

сімдік клеткасында ы информосомалар, я ни, бос Ө ғ ғ цитоплазмалы , полисомды-байланыс ан ж не ядролы қ қ ә а уыздарды (РН -ны оса) ж не т менгі молекулалы қ ң Қ қ ә ө РН -ны физика-химиялы асиеттері зерттеліп, оларды Қ ң қ қ ң сімдік эмбриогенезі мен дамуы кезінде белок ө биосинтезі мен биогенезін реттеуге атысатыны аны талды. қ қ Соны н тижесінде функционалды белсенді ркелкі ң ә ә (гетерогалды) будан рибосомалары растырылды. Б рын құ ұ белгісіз болып келген сімдік клеткаларында ы ( алыпты ө ғ қ ж не стресс жа дайында) зат алмасу процесіні ма ызды ә ғ ң ң б ліктеріндегі (азотты к мір сулы, фенолды) ферментті ө ө кешендерді реттелу механизмі ашылды. Б л техникалы ң ұ қ ж не асты да ылдарыны ба алы шаруашылы белгілерін ә қ қ ң ғ қ алыптастыру ба ытыны ылыми негізін салу а м мкіндік қ ғ ң ғ ғ ү берді.

Азот алмасу кезіндегі ма ызды ферменті ң – НАДФ-ГДГ-ны (никотинамидадениндинуклеотидфосфат-глюта матдегидрогенез) активациялауды жа а жолы аны талды. ң ң қ аза стан сімдіктерінен жасалын ан биологиялы активті Қ қ ө ғ қ заттарды биотехнологиясы жетілдірілді. азір республикада ң Қ молекулалы биология саласы бойынша: геномды растыру, қ құ экспрессиясы ж не оны реттелуі, клетканы ма ызды ә ң ң ң полимерлері белок пен нуклеин ыш ылыны рылымы мен қ қ ң құ ызметі, сімдіктерді гендік инженериясы, қ ө ң молекулалы иммунология м селелері зерттелуде. қ ә [

МОЛЕКУЛЯРЛЫ Қ БИОЛОГИЯ — ЖА А ЫЛЫМ, 50 Ң Ғ ЖЫЛДА БІЛІМНІ Ж НЕ ФАКТІЛЕРДІ ЖИНА ТАЛ АН Ң Ә Ң Қ Ғ ОРЫ, БІРА ЖА А М СЕЛЕЛЕРДІ О ЫТАДЫ Ж НЕ Қ Қ Ң Ә Қ Ә ДАМУЫ ЖАЛ АСУДА. Ғ СІРЕСЕ, 20 ЖЫЛ АРАЛЫ ЫНДА МОЛЕКУЛЯРЛЫ Ә Ғ Қ Ж НЕ КЛЕТКАЛЫ БИОЛОГИЯДА КЕЛЕСІ БІЛІМДЕР Ә Қ АЛЫНДЫ: 1. Клетка алай ж мыс ат арады, оны химиялы рамы қ ұ қ ң қ құ андай, я ни, а уыз, нуклеин ыш ылдарыны , липидтерді , қ ғ қ қ қ ң ң к мірсуларды макромолекулаларыны рылысы. ө ң ң құ 2. КЛЕТКА ОРГАНЕЛЛАЛАРЫНЫ РАМДЫ Ң ҚҰ Қ Б ЛІКТЕРІ О ЫЛДЫ. Ө Қ 3. «ГЕНОМ» ПРОЕКТІСІ АЯ ТАЛДЫ, ОЛ АДАМ Қ ГЕНОМЫН РАЙТЫН, ДН НУКЛЕОТИДТЕРІНІ ҚҰ Қ Ң ТОЛЫ БІРІЗДІЛІГІН АНЫ ТАДЫ. Қ Қ

Б Л К ПТЕГЕН КОДТАЙТЫН А УЫЗДАРДЫ, Ұ Ө Қ ФЕРМЕНТТЕРДІ, ГЕНДЕРДІ О У А М МКІНДІК Қ Ғ Ү БЕРДІ. ТІРШІЛІКТЕГІ ПРОЦЕССТЕРДІ Т СІНУГЕ, Ү ОЛАРДЫ Б ЗЫЛУЫН, К ПТЕГЕН АУРУЛАРДЫ Ң Ұ Ө Ң ПАТОГЕНЕЗІН, СІРЕСЕ Т ЫМ УАЛАЙТЫН, Ә ҰҚ Қ ГЕНДЕР МУТАЦИЯСЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПАТОЛОГИЯЛЫ ЗГЕРІСТЕРГЕ КЕЛЕТІНІН Ж НЕ Қ Ө Ә Ә КЛИНИКАЛЫ СИМПТОМДАРДЫ ША ЫРЫЛУЫН Қ Ң Қ О ЫТТЫ. Қ ГЕНЕТИКА, МЕДИЦИНА ШІН СІРЕСЕ Ү Ә ДЕНСАУЛЫ Ж НЕ ПАТОЛОГИЯ ШІН Қ Ә Ү Т ЫМ УАЛАУШЫЛЫ ТЫ РОЛІН Т СІНУДЕ ҰҚ Қ Қ Ң Ү МА ЫЗДЫ ЫЛЫМ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. Ң Ғ Т ЫМ УАЛАУШЫЛЫ БАРЛЫ ТІРШІЛІК ҰҚ Қ ЖА ДАЙЫНЫ НЕГІЗГІСІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. Ғ Ң

«Молекулалы биология» деген атауды е ал аш, б л ба ытта қ ң ғ ұ ғ ж мыс жаса ан зерттеушілерге олдау жаса ан Рокфеллер ұ ғ қ ғ орыны таби аттану алымдары б ліміні ата ты жетекшісі қ ң ғ ғ ө ң қ Уоррен Уивер олдан ан сия ты. зіні 1938 ж. Есебінде ол қ ғ қ Ө ң «физика мен химияны биологиямен то ысатын шекаралас ң ғ айма тарында бірте-бірте жа а ылым саласы – молекулалы қ ң ғ қ биология туып келе жатыр, ол тірі клетканы негізгі элементтерін ң торла ан пияны бетін аша бастады» деп айт ан. 2004 ж. ғ құ ң қ Бернал ж не Крауфут рентген-с улесіні дифракциясы ә ә ң белоктарды монокристалдарыны рылымын атомды де гейге ң ң құ қ ң дейін зерттеулер ж ргізуге м мкіндік беретінін аш анына 70 жыл ү ү қ толады.

Б Л ЖА А ЫЛЫМНЫ ТЕ ЛКЕН ЖЕТІСТІКТЕРІНІ Ұ Ң Ғ Ң Ө Ү Ң БІРІ БОЛДЫ. ЕКІНШІ БА ЫТТА Ы ЗЕРТТЕУШІЛЕР Ғ Ғ ГЕНЕТИКАЛЫ ПРОЦЕСТЕРДІ МОЛЕУЛАЛЫ Қ Ң Қ МЕХАНИЗМІН БАКТЕРИЯЛАР ВИРУСТАРЫН ЗЕРТТЕУ Н ТИЖЕЛЕРІНЕ С ЙЕНЕ ОТЫРЫП АНЫ ТА АН. Б Л Ә Ү Қ Ғ Ұ «ФАГТЫ МЕКТЕП» ДЕП АТАЛАТЫН ТОП ДЕЛЬБРЮК Қ Ж НЕ ЛУРИАНЫ АТЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ. М НДА ЗОР Ә Ң Ұ ТАБЫСТАРДЫ БІРІ ЭЙВЕРИ, МАК-ЛЕОД Ж НЕ Ң Ә МАК-КАРИТИДЫ ГЕНЕТИКАЛЫ А ПАРАТТЫ ИЕСІ Ң Қ Қ Ң БЕЛОК ЕМЕС ДН ЕКЕНІН Д ЛЕЛДЕУЛЕРІ ЕДІ. Б Л Қ Ә Ұ ЫЛДЫМИ ЖЕТІСТІККЕ 2004 ЖЫЛЫ 60 ЖЫЛ ТОЛАДЫ. АЛ Ғ ОСЫ БИОЛОГИЯЛЫ М СЕЛЕЛЕРДІ Р Т РЛІ ЕКІ Қ Ә Ә Ү Т СІЛДІ БІРІКТІРУ АР ЫЛЫ ШЕШУ ФИЗИК КРИК ПЕН Ә Қ БИОЛОГ УОТСОН А ДН -НЫ ОС ШИЫРШЫ ЫН 1953 Ғ Қ Ң Қ Ғ Ж. АШУ А М МКІНДІК БЕРДІ. Б Л Ғ Ү Ұ МОЛЕКУЛАЛЫ -БИОЛОГИЯЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІ Қ Қ Ң К ПШІЛІГІНДЕ АР АУ БОЛ АН ЗОР ЖЕТІСТІККЕ ДЕ 2003 Ө Қ Ғ ЖЫЛЫ 50 ЖЫЛ ТОЛДЫ.

МЕДИЦИНАЛЫ ГЕНЕТИКА О ЫТАДЫ: Қ Қ 1. АДАМ ПАТОЛОГИЯСЫНДА Ы Т ЫМ УАЛАУШЫЛЫ ТЫ. Ғ ҰҚ Қ Қ 2. Т ЫМ УАЛАЙТЫН АУРУЛАРДЫ РПА ТАН РПА А БЕРІЛУ ҰҚ Қ Ұ ҚҚ ЗА ДЫЛЫ ЫН; Ң Ғ 3. Т ЫМ УАЛАЙТЫН ПАТОЛОГИЯНЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ ҰҚ Қ Т ЫМ УАЛАУ А БЕЙІМДІЛІКТІ ОСА ДИАГНОСТИКАЛАУ, ЕМДЕУ ҰҚ Қ Ғ Қ Ж НЕ АЛДЫН-АЛУ ДІСТЕРІН ДЕУДІ. Ә Ә ӨҢ 4. МЕДИЦИНАЛЫ ГЕНЕТИКА АДАМНЫ ПАТОЛОГИЯСЫНДА Ы Қ Ң Ғ БИОЛОГИЯЛЫ Ж НЕ ОРТА ФАКТОРЛАРДЫ Қ Ә Ң АРЫМ- АТЫНАСТАРЫН АНЫ ТАЙДЫ. Қ Қ Қ АДАМ МУТАЦИЯЛЫ ПРОЦЕСС ДЕ ГЕЙІН ЖО АРЫЛАТАТЫН Қ Ң Ғ ЖА А ОРТА ФАКТОРЛАРЫМЕН (А ПАРАТТЫ , СТРЕССТІ , Ң Қ Ң Ң АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАНУЫ) КЕЗДЕСЕДІ. Ң 1990 ЖЫЛДАН БЕРІ ГЕНЕТИКА Т ЫМ УУДЫ ДИСКРЕТТІК ҰҚ Қ Ң (ДЕРБЕСТІК) ПРИНЦИПІН Т СІНГЕННЕН БЕРІ ЖА А ТІРІ Ү Ң ОРГАНИЗМДЕРДІ АДАМНЫ ЕРКІМЕН ГЕНЕТИКАЛЫ РЕКЕТТЕР, Ң Қ Ә ДІСТЕР АР ЫЛЫ ЖАСАУ А ДЕЙІНГІ ЖОЛДАН ТТІ. Б АН Ә Қ Ғ Ө ҰҒ МОЛЕКУЛАЛЫ БИОЛОГИЯНЫ ОС АН ЛЕСІ ОРАСАН ЗОР. Қ Қ Қ Ү СОНДЫ ТАН, МЕДИЦИНАЛЫ ГЕНЕТИКА БІЛІМІ Д РЫС ЕМДЕУ, Қ Қ Ұ Т ЫМ УАЛАЙТЫН АУРУЛАРДЫ АЛДЫН-АЛУ ДІСТЕРІН ТА ДАУДЫ ҰҚ Қ Ә Ң АЖЕТ ЕТЕДІ. Қ

ОРЫТЫНДЫ: Қ Молекулалы биология қ – тіршілік былыстарыны құ ң молекулалы негіздері туралы қ ылым; генетика, биохимия ж не биофизика ғ ә ылымдарымен ты ыз байланысты. Медицина ғ ғ (вирусология, иммунология, онкология, т. б. ), а. ш. (жануарлар мен сімдіктерді т ым уалау асиеттерін ө ң ұқ қ қ белгілі ба ытта ада алай отырып зерттеу) ж не ғ қ ғ ә биотехнология (гендік инженерия, клеткалы инженерия) қ салаларыны теориялы негізі. Негізгі ма саты – ң қ қ биологиялы ірі молекулалар (а уыздар, нуклеин қ қ ыш ылдары) рылымын барлы де гейде зерттеу. қ қ құ қ ң

ОЛДАНЫЛ АН ДЕБИЕТЕР: Қ Ғ Ә 1. Стамбеков С. Ж. , Петухов В. Л. Молекулалы биология. О улы / Р. қ қ қ Қ Новосибирск: Семей МУ, 2003. – 216 бет. 2. БИЛАЕВ С. А. МОЛЕКУЛАЛЫ БИОЛОГИЯ Ж НЕ ГЕНЕТИКА. Ә Қ Ә ШЫМКЕНТ. 2008, 424 Б 3. МУШКАМБАРОВ Н. Н. , КУЗНЕЦОВ С. Н. МОЛЕКУЛЯРНАЯ БИОЛОГИЯ. УЧЕБНОЕ ПОСОБИЕ ДЛЯ СТУДЕНТОВ МЕДИЦИНСКИХ ВУЗОВ, МОСКВА: НАУКА, 2003, 544 С. 4. Фаллер Д. М. , Шилдс Д. Молекулярная биология клетки, Руководство для врачей. Пер с англ. М. : БИНОМ – Пресс, 2003 — 272 с. 5. ГИНТЕР Е. К. МЕДИЦИНСКАЯ ГЕНЕТИКА. М. , МЕДИЦИНА, 2003. 6. Генетика. Учебник для ВУЗов / Под ред. Академика РАМН В. И. Иванова. – М. : ИКЦ «Академкнига» , 2006. -638 с. : ил.