. А. Ясауи атында ы Халы аралыҚ ғ

. А. Ясауи атында ы Халы аралыҚ ғ қ қ аза қ қ азақ қ — т рік университетіү Факультеті : : Жалпы Медицина Кафедрасы : : Теориалы п ндер кафедрасы қ әТеориалы п ндер кафедрасық ә абылда ан Қ ғ абылда анҚ ғ : : 00000 Орында ан ғ Орында анғ : : 00000 Тобы : :

Ультракүлгін жарықтың тірі ағзаға әсері. Медицинада қолдануы

Жоспар : : 1. Кіріспе Жары тол ындарыны таралуы. қ қ ң 2. Негізгі б лім ө 2. Негізгі б лімө аа ) ) Ультрак лгін с уле шы ару ү ә ғУльтрак лгін с уле шы аруү ә ғ бб )) Ультрак лгін с улелер ж не оны тірі ү ә ә ң а за а сері ғ ғ әа за а серіғ ғ ә вв )) Ультрак лгін с улелерді медицинада ү ә ң олдануы қолдануық 3. орытынды Қ 3. орытындыҚ Пайдалан ан дебиеттер ғ әПайдалан ан дебиеттерғ ә

К рінетін жарыө қ дегеніміз — зынды ы 780 нм-ден (ұ ғ ызыл жары қ қызыл жарық қ ) 400 нм ( к лгін жарыү қ ) аралы ында ғ болатын электромагниттік тол ындар. йтсе де, қ Әболатын электромагниттік тол ындар. йтсе де, қ Ә м ны физикалы негізінде бас а электромагниттік ұ ң қ қ тол ындардан (радиотол ыннан, инфра ызыл, қ қ қтол ындардан (радиотол ыннан, инфра ызыл, қ қ қ ультрак лгін, рентген ж не гамма с улелерден) ү ә ә еш андай згешелігі жо. К рінетін жары ты , қ ө қ ңеш андай згешелігі жо. К рінетін жары ты , қ ө қ ң сондай-а қсондай-а қ инфра ызылқ ж не ультрак лгін с уле ә ү ә шы ару механизмі «Атомды физика» тарауында ғ қ арастырылады. Арты энергиясы бар оз ан қ қ қ ғ атомдар энергиясы аз к йге ауысады да ү электромагниттік тол ындар шы арады, демек, жары қ ғ қэлектромагниттік тол ындар шы арады, демек, жары қ ғ қ шы арылады. Б л процесті за ты ы 10 нс-ке ғ ұ ң ұ қ ғ созылады, с йтіп, атом синусоиданы бір зігін ө ң ү шы арады. ғЖары тол ындарыны таралу қ қ ң ерекшеліктері

Ультрак лгін с уле шы аруү ә ғ Ультрак лгін с уле шы ару ү ә ғУльтрак лгін с уле шы аруү ә ғ — жары с улелері спектріні к лгін қ ә ң ү б лігіне іргелес орналас ан, тол ын зынды ы 400— 10 нанометр (нм) ө қ қ ұ ғ аралы ына с йкес келетін электрмагниттік с улелер. Тол ын зынды ы ғ ә ә қ ұ ғ ыс ар ан сайын м лдір денелерді оларды сі іруі к шейе т седі, ал қ қ ғ ө ң ң ү ү зынды ы 100 нм-ден кем с улелер толы сталып алады. К птеген ұ ғ ә қ ұ қ ө арыш денелері, сіресе К н ультрак лгін с уле шы арады. Жерге ғ ә ү ү ә ғ т сетін ультрак лгін с улелер А (тол ын зынды ы 400— 320 нм), В ү ү ә қ ұ ғ (320 -290 нм) ж не С (290 -40 нм) болып б лінеді. «А» ультрак лгін ә ө ү с улесі Жер бетіне к рінетін с улелермен (жары с улелерімен) атар ә ө ә қ ә қ келіп жетеді, айтарлы тай фотохимиялы сері бар, мысалы, теріпі қ қ ә «тоты тырады» (секпіл басып кетеді). «В» ультрак лгін с улесіні ед уір қ ү ә ң ә б лігі Жер атмосферасыны озон абатында т тылып алады, тірі ө ң қ ұ қ протоплазманы жою асиеті бар. Ол к п м лшерде сер еткен жа дайда қ ө ө ә ғ теріні к йдіреді, абырша тандырады, тері обырыны кейбір т рлеріні ү қ қ ң ү ңтеріні к йдіреді, абырша тандырады, тері обырыны кейбір т рлеріні ү қ қ ң ү ң (базальды клеткалар ісігі, теріні тікенек т різдес клеткаларыны қ ң ә ң(базальды клеткалар ісігі, теріні тікенек т різдес клеткаларыны қ ң ә ң обыры, меланома) себепші болады. Жер бетіне келіп жететін «С» ультрак лгін с улесі толы ымен дерлік атмосфера абатында т тылып ү ә ғ қ ұ алатынды тан, Жер бетіне жетпейді. Ультрак лгін с улелер қ қ ү ә организмні иммунитетін т мендетеді, р т рлі к з ауруларына себепші ң ө ә ү ө болады.

Ультрак лгін спекрдегі К нні ү ү ң кескіні . .

Ультрак лгін с улелерү ә Ультрак лгін с улелерді ішінде Жер бетіне тек зын ү ә ң ұ тол ынды с улелері ана (290 -380 нм) жетеді, ал тіршілік қ ә ғ шін аса ауіпті ыс а тол ынды ультрак лгін ү қ қ қ қ ү с улелерді — солт стік ж не онт стік полюстерде 20 -25 ә ү ә ү км, ал эквотор бойында 7 -8 км биіктіктегі 0 3 молекуласынан т ратын атмосфераны озон абаты ұ ң қ ткізбейді. зын тол ынды ультрак лгін с улелерді ө Ұ қ ү ә ңткізбейді. зын тол ынды ультрак лгін с улелерді ө Ұ қ ү ә ң химиялы белсенділігі жо ары. Оларды м лшері к п қ ғ ң ө ө болса организмге ауіп тудырады, ал азда ан дозасы қ ғ тіпті организмдер шін пайдалы. 250 -300 нм диапазонда ү ультрак лгін с улелер бактерецидті сер етіп, ү ә әультрак лгін с улелер бактерецидті сер етіп, ү ә ә жануарларда стеролдан рахит ауруын болдырмайтын D витаминіні т зілуіне сер етеді. 200 -400 нм тол ын ң ү ә қ зынды тары теріні ор анышты ызметін арттырып, ұ қ ң қ ғ қ қзынды тары теріні ор анышты ызметін арттырып, ұ қ ң қ ғ қ қ адамны терісіні араюына алып келеді. ң ң қ

К н с улесі. ү ә

Ультрак лгін с улелерді ү ә ң тірі а за а сері ғ ғ әтірі а за а серіғ ғ ә А уыздар, нуклеин ыш ылдары ж не липидттер қ қ қ әА уыздар, нуклеин ыш ылдары ж не липидттерқ қ қ ә — тіршілікті ң басты ралдары. Липидтерді бос радикалдарыны тоты уы құ ң ң ғ процесі ультрак лгін с улесіне с йкес келетін бол анды тан ү ә ә ғ қ медицина шін ма ызды. Жары ты серінен липидттерді ү ң қ ң ә ңмедицина шін ма ызды. Жары ты серінен липидттерді ү ң қ ң ә ң тоты уы ультрак лгін с улені серінен туындайтын эритема ғ ү ә ң ә шін аса ма ызды. Ультрак лгін с улені серінен а уызда ү ң ү ә ң ә қ ж не нуклеин ыш ылында фотобиологиялы реакциялар ә қ қ қ ж реді. Олар а уызды ж не нуклеин ыш ылыны рамын ү қ ң ә қ қ ң құ б зады. Б л фотобиологиялы реакциялар, ультрак лгін ұ ұ қ ү с улені серіне байланысы жо , осал ы згерістер ә ң ә қ қ қ ө ту ызады. Алдымен ДН ғ Қту ызады. Алдымен ДНғ Қ — ны рамын ж не а уыздарды ң құ ә қ ң болмысын згертеді. Екінші згеріс, болмысы згерген ө ө ө а уыздарды жасушалы ферменттерді ыдырауыны серінен қ қ ң ң ә болады. Ыдырау німдері к рделі рефлекторлы реакция а ө ү қ ғ келтіретін нерв штарын тітіркендіреді. ұ

Зиянды с улеге шалды у. ә ғ

Ультрак лгін с улелер нуклеин ыш ылдары, ү ә қ қ а уыздарды рамын жойяды, сол себептен қ ң құ белсенді биологиялы молекулалар з қ ө функцияларынан айырылады. А уыздар қфункцияларынан айырылады. А уыздарқ — ферменттік асиетінен айырылады, ДН тасымалдау асиетінен қ Қ қ айырылады. Ультрак лгін с улемен а уыз ү ә қ ерітіндісіне сер еткенде ертіндіні м лдірлігі, ә ң өерітіндісіне сер еткенде ертіндіні м лдірлігі, ә ң ө т т ырлы ы, ұ қ ғ центрифугада т ну жылдамды ы, ұ ғцентрифугада т ну жылдамды ы, ұ ғ поляризайиялан ан жары ты таралу жазы ты ын ғ қ ң қ ғ б ру асиеттері згереді. орыта айт анда, а уызды ұ қ ө Қ қ қ ңб ру асиеттері згереді. орыта айт анда, а уызды ұ қ ө Қ қ қ ң рылымыны б зылуы на ты бай алады. А уызды құ ң ұ қ қ қ ңрылымыны б зылуы на ты бай алады. А уызды құ ң ұ қ қ қ ң рылымы б зылса, онда оны фермативтік асиеті құ ұ ң қ де б зылады, одан кейін жойылып та кетеді. ұ

Тірі а зада ультрак лгін с улеге ғ ү ә байланысты ж ретін процестер үбайланысты ж ретін процестерү Биологиялы белсенді а уыздар мен қ қ полипептиттерге ультрак лгін с улемен сер етсе, ү ә әполипептиттерге ультрак лгін с улемен сер етсе, ү ә ә онда ферменттерді , гармондарды , ң ңонда ферменттерді , гармондарды , ң ң антибиотиктерді биологиялы белсенділігі бірнеше ң қ минут ішінде кемиді. Осы процесс бірнеше сатыда теді өОсы процесс бірнеше сатыда тедіө : : 1. Белсенді сатысы — жары ты ж тылуы ж не қ ң ұ ә амин ыш ылдарыны АН молекулаларыны озуы қ қ ң ң қамин ыш ылдарыны АН молекулаларыны озуық қ ң ң қ : : АНАН + + ҺҺ VV АНАН Б л процес айтымды, я ни оз ан молекула ұ қ ғ қ ғ бастап ы к йіне жары квантын босату ар ылы қ ү қ қ келеді, АН* АН + ҺАН* АН +Һ VV

2. Фотоиондану сатысы — оз ан молекула қ ғ т ра сыз болып электрон мен ион ұ қт ра сыз болып электрон мен ионұ қ — радикал а ғ ыдырайды : : АН* АН* + е+ е Электронннан бас а молекулалармен қ к пшілік жа дайда, су молекулаларымен ө ғ армалады. Ион қармалады. Ионқ — радикал орны сыз рылым қ құ бол анды тан бос радикал а ж не сутегі ғ қ ғ ә атомыны ядросына ыдырайды ңатомыны ядросына ыдырайдың : : АН* А ++ Н* Н* 3. Амин ыш ылыны бос радикалы оттегімен қ қ ң серлесіп амин ыш ылыны ас ын тоты ын ә қ қ ң қ ғ райды құрайдықұ : : А А + + О АОО

Ультрак лгін с улелерді ү ә ң медицинада олдануы қмедицинада олдануық Медицинада кварц лампасы р т рлі ә ү бактерияларды лтіру шін олданады. ө ү қ бактерияларды лтіру шін олданады. ө ү қ Кварц лампасы бактериоциттік эффект ретінде олданылады. Медицинада қ стилизация шін , обработка жасау а ү ғ олданылады. қолданылады. қ

Лабораторияда ы стерилизация шін ғ ү олданылатын кварцті лампа қолданылатын кварцті лампақ. .

Пайдалан ан дебиеттерғ ә : : 1. 1. К шенов Б. ө ““ Медициналы биофизика қМедициналы биофизикақ ”” Алматы ““ арасай ҚарасайҚ ”” 2008 жыл 2. Интернет : Google Opera