1 Д РІС ТА ЫРЫБЫ Ә Қ Тау-б

1 Д РІС ТА ЫРЫБЫ Ә ҚД РІС ТА ЫРЫБЫ Ә Қ Тау-б р ылау ж мыстарын ұ ғ ұТау-б р ылау ж мыстарын ұ ғ ұ йымдастыру ұйымдастыруұ Давильбекова Жибек Хусаиновна (О ытушыны ТА ) қ ң Ә dnx 37 @mail. ru (О ытушыны электронды поштасы) қ ң қАЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ Ж НЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ Қ Ә Ғ. И. САТПАЕВ атында ы АЗА ЛТТЫ ТЕХНИКАЛЫ УНИВЕРСИТЕТІҚ ғ Қ Қ Ұ Қ Қ ЭКОНОМИКА ж не БИЗНЕС ИНСТИТУТЫә Экономика ж не аржы ә Қ (кафедра) ГБЖ йымдастыру ж не жоспарлау ұ ә (п н) ә № 6 д ріс ә 2 академиялы са ат қ ғ

2 Тау-б р ылау ж мыстары ұ ғ ұ Жалпы м ліметтер. ә Геологиялы барлау ымаларды б р ылау қ ұңғ ұ ғ – геологиялы а паратты алу а арнал ан аса ке тара ан ж мыс қ қ ғ ғ ң ғ ұ т ріне жатады. Ол геологиялы зерттеулерді барлы ү қ ң қ сатыларында дерлік олданылады. «Геологиялы барлау қ қ ымалары» термині ма сатына арай бірнеше ыма тобын ұңғ қ қ ұңғ жалпылайды: карталау, рылымды (тірек), геологиялы құ қ қ іздеу ж не барлау, инженерлік-геологиялы , сейсмобарлау ә қ (жарылыс) ж не арнайы (желдеткіш, геотехнологиялы , тік ә қ азылатын қ (шурфо) ымалар ж не т. ұңғ ә б. ). Б р ылау алуан ұ ғ т рлі геологиялы а параттар а ол жеткізуге м мкіндік береді. ү қ қ ғ қ ү С йтіп, ымаларды б р ылау кезіндегі керн ө ұңғ ұ ғ мына міндеттерді шешуге к мектеседі: ө пайдалы азбаны аралы қ ң қ координаттарын, тере дігін ж не жат ан элементтерін ң ә қ аны тау; лау ж не созылым б рыштарын лшеу, сондай-а қ құ ә ұ ө қ таулы жыныстар мен кенді денелерді жекелеген ң абаттарыны уаттылы ын аны тау; б р ылан ан қ ң қ ғ қ ұ ғ ғ жыныстарды затты рамын белгілеу, соны ішінде ң қ құ ң инженерлік-геологиялы минералогиялы -петрографиялы қ қ қ ж не физикалы -механикалы м нге ие асиеттерін белгілеу ә қ қ ә қ ж не т. б. ә

3 Б дан бас а, ымалар дербес міндеттерді шешу шін де ұ қ ұңғ ү олданылады: қ • Геофизикалы лшеулерді ж ргізу шін (электр, радиоактивті, қ ө ү ү акустикалы ж не т. б. ), тау жыныстарыны абаттарыны қ ә ң қ ң орналас ан жеріні ж не орныны элементтерін, ал жекелеген қ ң ә ң жа дайда оларды санды рамын аны тау шін фото суретке ғ ң қ құ қ ү т сіру ж не телеметриялы лшеулер ж ргізу; ү ә қ ө ү • Жалпы б р ылан ан ара ашы ты ж не жекелеген горизонттар ұ ғ ғ қ қ қ ә бойынша жер асты суларыны статикалы ж не динамикалы ң қ ә қ де гейін аны тау, тартып шы ару, температураны лшеу ж не су ң қ ғ ө ә мен газ сынамаларын іріктеу; ерітінділерді циркуляциясын ж не ң ә геотехнологиялы сынамаларды іріктеуді амтамасыз ету; арнайы қ қ ж мыстарды орындау (тау азбаларын желдету, жарылыс ұ қ ж мыстары ж не т. б. ). ұ ә

4 ымаларды б р ылау процесіні негізгі міндеттері ж не рдісті Ұңғ ұ ғ ң ә ү йымдастыру ба ыттары. ұ ғ Уа ытты ж не оны орындауды қ ә ң салыстырмалы зіндік нын азайту б р ылау процесін йымдастыру ө құ ұ ғ ұ кезіндегі басты міндет болып табылады. Б р ылауды йымдастыру ұ ғ ұ шін б р ылау техникасымен ж не технологиясымен ты ыз ү ұ ғ ә ғ байланыста болатын бір атар м селелерді арастыру ажет. О ан қ ә қ қ ғ мыналар жатады: б р ылау дісін та дау ж не ыма ұ ғ ә ң ә ұңғ конструкциясыны элементтерін негіздеу, жынысты б затын ң ұ рал т рлерін та дау ж не о тайлы, технологиялы б р ылау құ ү ң ә ң қ ұ ғ режимін аны тау; б р ылау ба аныны т рін, диаметрін ж не қ ұ ғ ғ ң ү ә материалын та дау, б р ылау, уатты ж не осымша ң ұ ғ қ қ ә қ жабды тарды лшемдері мен т рін та дауды негіздемесі; қ ң ө ү ң ң шай ыш с йы ты тарды зірлеу рецептурасын, технологиясын ғ ұ қ қ ә ж не йымдастырылуын белгілеу; б р ылау бригадасыны ә ұ ұ ғ ң ж мыс орнында ы жекелеген операцияларды ж не е бекті ұ ғ ә ң йымдастыру с лбаларын даярлауды тиімді т сілдерін зірлеу; ұ ұ ң ә ә ала ды даярлау ж не к лік-монтажды ж мыстарды ң ә ө қ ұ ң орындалуын о тайлы йымдастыру; б р ылау процесіні ң ұ ұ ғ ң о тайлы технологиялы режимдеріні са талуына здіксіз ң қ ү ба ылауды йымдастыру ж не т. б қ ұ ә. Б л ретте жобада берілген ұ сапалы к рсеткіштер са талуы тиіс – кернны на ты сынамаларын ө қ ң қ іріктеу ж не ыма тарыны жобалы ба ытын стану. ә ұңғ қ ң қ ғ ұ

5 ндірістік процесті рылымыӨ ң құ. Барлау ымаларын б р ылау – б р ылауды зінен ж не ұңғ ұ ғ ң ө ә сол сия ты бір атар процестерден рал ан к рделі қ қ құ ғ ү ндірістік процесс. Барлау б р ылауыны б кіл ө ұ ғ ң ү процесіні рылымын іс ж зінде к рсету шін, ң құ ү ө ү б р ылау ондыр ысыны ж мыс уа ыты ұ ғ қ ғ ң ұ қ те геріміні ң ң (баланс ) элементтеріне то тала кетейік. қ Негізгі ж мыс-процесі – ұ ыманы б р ылау ұңғ ұ ғ — б р ылау снарядын ыма а т сірген с ттен бастап, ұ ғ ұңғ ғ ү ә снарядты ымадан к теру ая тал ан с тке дейінгі– ұңғ ө қ ғ ә жекелеген рейстерден-ж мыс уа ытыны ұ қ ң ке істіктерінен т рады. ң ұ рбір рейсте айталанып отыратын операциялар Ә қ негізгі, даярлы – орытынды ж не осымша қ қ ә қ функцияларын амтиды. қ

6 ыманы б р ылау Ұңғ ұ ғ Т б , уа ытымен белгіленеді, ол з қ ө кезегінде негізгі операцияны орындау – ыма ұңғ кенжарын (забой) тере дету уа ытынан ң қ (таза б р ылау уа ытынан) ұ ғ қ Т у ж не рбір рейстегі ә ә Т во ал ан қ ғ осымша операцияларды қ орындау уа ытыны қ ң сомасынан т рады. ұ Уа ыт қ Т во жыныстарды б р ылануына, жынысты ң ұ ғ б затын рал т ріне (алмасты немесе ұ құ ү атты-бал ымалы т ж, ашау тісті ашау ж не т. с. ) ж не қ қ ә ә б р ылау параметрлеріне байланысты ұ ғ Біры ай уа ыт ңғ қ нормаларымен (Б Н) регламенттелед Ұ і. Т во уа ыты да қ бырларды айта бекітуге ж не т сіріп-к теруге, құ қ ә ү ө ыманы шаю а ж не т. б. , Б Н нормативтеріні ұңғ ғ ә Ұ ң сомасынан рылады, оны 1 м ыманы б р ылау а құ ұңғ ұ ғ ғ ж мсал ан уа ыт нормасыны есебі формуласынан ұ ғ қ ң к руге болады: ө

7 Н у = Т у + Т пк + Т н + ( Т сп + Т пзсп + Т пр + Т зк + Т зи )/Р, са /м, ғ м нда ы ұ ғ Н у — б р ылау процесіні рамына кіретін орындал ан ұ ғ ң құ ғ барлы қ негізгі, даярлы — орытынды, к мекші қ қ ө операцияларыны ң сомалы уа ытын амтитын уа ыт нормасы: қ қ Т у — ыма ұңғ кенжарын тере дету уа ыты (таза б р ылау уа ыты), с/м; ң қ ұ ғ қ Т пк — жетек бырды айта бекіту бойынша осымша операцияны құ қ қ орындау ау ыты, с/м; Т қ н — тере детілуіне арай б р ылау ң қ ұ ғ бырларыны ба анын сіру уа ыты, с/м; құ ң ғ ө қ Т сп — б р ылау ұ ғ колоннасын т сіру ж не к теру уа ыты ( бырлар а дірілге арсы ү ә ө қ құ ғ қ май жа у уа ытын оса есептегенде), с; Т ғ қ қ пзсп — к терумен ж не ө ә т сірумен атарлас дайынды ж не орытынды операцияларды ү қ қ ә қ ң уа ыты (б л операцияларды рамына, мысалы, колонкалы қ ұ ң құ жиынты ты т сіру ж не к теру, станокты жеткізу ж не шы ару ж не қ ү ә ө ә ғ ә т. б. жатады), с; Т пз — снарядты ыма кенжарына ою уа ыты, с; ұңғ қ қ Т пр — снарядты т сірер алдында ж не к тергенге дейін тазалау а ү ә ө ғ ж не шаю а ж мсал ан уа ыт, с; ә ғ ұ ғ қ Т зк — кенжардан кернды сыналау ж не зу ндірісіні уа ыты, с; ә ү ө ң қ Т зи — жынысты б затын ралды ұ құ (т жді-коронки, ашауды-долота) ауыстыру уа ыты , с; ә қ қ Р — бір рейстегі ыманы тере дету м лшері, м. ұңғ ң ө

8 Алмалы-салмалы керн абылда ыш снарядтармен б р ылау кезінде уа ыт қ ғ ұ ғ қ нормасы мына формула бойынша аны талады: қ Н у сск= Т у + Т пк + Т н + ( Т сп + Т пзсп + Т пр + Т зк + Т зи )/ Р+ Т пзск + Т спск + Т пз + Т пр + Т зк , )Ц, с/цикл, (9. 2) м нда ұ Т пзск — алмалы-салмалы керн абылда ышты т сіру-к теру қ ғ ү ө кезіндегі даярлы — орытынды операциялар а ж мсалатын уа ыт, қ қ ғ ұ қ с; Т спск — алмалы-салмалы керн абылда ышты т сіру-к теру қ ғ ү ө уа ыты, с; Ц — бір циклда ыманы тере дету, м. қ ұңғ ң осымша процестер тобы келесі уа ыт шы ыны жиынты ымен Қ қ ғ ғ сипатталады: Т’всп = Т То + Т кр + Т иис + Т рш + Т гис + Т ГГ + Т пч + Т плго + Г деф , (9. 3) м нда ы Т ұ ғ то — жабды тар а техникалы ызмет к рсету; қ ғ қ қ ө Т кр — ыманы шегендеу бырларымен бекіту; ұңғ құ Т км — кернометрияны ж зеге асыру; ү Т иис — ыманы жасанды исайту; ұңғ қ Т рш — ыманы ке ейту (б р ылау); ұңғ ң ұ ғ Т гис — б р ылау процесінде ұ ғ ымада ы геофизикалы зерттеулер; ұңғ ғ қ Тгг. —б р ылау ұ ғ процесінде ымада ы гидрогеологиялы зерттеулер; ұңғ ғ қ Т пч — осымша процестерді ж ргізу алдында о панды шаю ж не тазарту; қ ү қ ә Т плго — анжылау мен цементтеуді оса есептегенде, қ ымаларда ы геологиялы иынды тарды алдын алу ж не ұңғ ғ қ қ қ ң ә жою; Г деф — б р ылау бырлары мен ж к к тергіш ралды ұ ғ құ ү ө құ ң дефектоскопиясын ткізу. ө

9 Тпр ж не жартылай Т плго орындау уа ыты ана салалы ә қ ғ қ нормативтермен регламенттелген, ал ан осымша қ ғ қ процестер жергілікті нормалармен реттеледі. К лік-монтажды процесс ө қ алдын ала дайындал ан ғ б р ылау ондыр ысын монтаждау, б р ылау ая тал ан ұ ғ қ ғ кезде оны демонтаждау ж не ндірістік ж мыс учаскесіні ә ө ұ ң шегінде тасымалдау уа ытымен сипатталады — қ Т мт. Барлы арастырыл ан уа ыт сомасы німділік уа ытын қ қ ғ қ ө қ райды құ : Т пр , = Т б +Т Квсп + Т мт. Атал ан процестерді орындау уа ытынан б лек ж мыс ғ қ ө ұ уа ытыны те геріміне Тж н учаскесіндегі жабды тарды қ ң ң ө қ а ымда ы ж ндеу уа ыты, Тбт жабды тарды бос т ру ғ ғ ө қ қ ң ұ уа ыты ж не Т аж ымада ы аварияларды жою уа ыты қ ә ұңғ ғ қ кіреді. С йтіп, ж мыс уа ыты те геріміні сомалы рнегі мынаны ө ұ қ ң ң қ ө райды: құ Тбрв = Тпр + Трем + Т п +Т мт.

10 Б р ылау процесі ая тал аннан кейін ұ ғ қ ғ б р ылау а ілеспе ұ ғ ғ бір атар рдістерді қ ү ткізу ажеттілігі пайда болады. О ан ө қ ғ арнайы жою анжылау (тампонирование) Т лт, , ымада ұңғ рт рлі жабды тарды орналастыру ә ү қ (ысырмалар, превенторлар ж не т. б. ) ә Т ос , арнайы геофизикалы ж не қ ә гидрогеологиялы зерттеулер мен сына тар а қ қ ғ атысу қ Т ии , б р ылау ондыр ыларын учаскеден ұ ғ қ ғ база а ғ тасымалдау (ж не кері ба ытта ә ғ ) Ттр. Осы ж мыстар а ұ ғ ж мсалатын уа ыт те герімнен тыс (забалансовое) уа ыт ұ қ ң қ т сінігіне біріктіріледі: ү Тзаб= Т лт + Т ос + Т ии +Ттр. Те герімдік ж не те герімнен тыс уа ыт б р ылау ң ә ң қ ұ ғ орытындысыны қ ң геологиялы ндірістік қ ө йымны ұ ң (экспедицияны ) есебінде бол ан уа ытын райды. Б л ң ғ қ құ ұ уа ыт жиынты ын қ ғ б р ылау ондыр ысыны ұ ғ қ ғ ң ж мысыны есептік уа ыты ұ ң қ деп атау а болады: ғ Тес = Тбрв +Тзаб