1 алаларды Қ ң о тайлы ң

1 алаларды Қ ң о тайлы ң жер лгілері ү

2 алаларды о тайлы жер Қ ң ң лгілері ү • Елді мекендердег і жерді бас жоспары ң • Тюненні концентрлік моделі ң • Орталы жерлерде В. Крисаллер қ моделі • А. Леш моделі • Рекуренттік орталы орындар : қ ж рме келер мен базарлар ә ң

3 Елді мекендердег і жерді ң бас жоспары • Кез келген картада, елді мекендерді орналастыруды к рсететін 3 негізгі б лікке ө ө б луге болады. ө • Елді мекендер автомобиль жолдары келісім алдын ала сызы ты — жолдар немесе темір қ қ жол, кеме ж ретін зендерді ; ү ө ң • Агломерация, салдарынан минералдар немесе олайлы географиялы жа дайына қ қ ғ ірі кен орындары аланы оз алу қ ң қ ғ ж йесінде т рлі элементтермен елді ү ү мекендерді жина таушы. қ • Аралы тары біркелкі — елді мекендерге қ т н, Біркелкі ауыл т р ындарын ә ұ ғ орналастырыл ан, тауарлар мен ызметтерді ғ қ амтамасыз ету функцияларын ж зеге қ ү асыратын орталы тар. қ

Геоурбанистика ала (Микроэкономикалы Тюнень т сіліҚ қ ә ) шегінде шаруашылы ызметті р т рлі орналасуы қ қ ң ә ү алалы ж йелеріні е ма ызды ымдарыны бірі ала а сер ету Қ қ ү ң ң ң ұғ ң қ ғ ә айма ында т жырымдамасы болып табылады. ғ ұ аланы серін теориялы айма ын зерттеуге ал аш ы рекеті (1826 Қ ң ә қ ғ ғ қ ә «ауыл шаруашылы ы мен лтты экономиканы, оны атысты ғ ұ қ ң қ о шаула ан мемлекеттік» ) фон Тюнень ж мысы болып табылады. қ ғ ұ

Геоурбанистика Тюнень фоны теориялы моделі бойынша ала қ қ арапайым сырт ы лемнен о шаулан ан, здіксіз, қ қ ә қ ғ ү біртекті, аннотация болып саналады. аланы негізгі іс-шаралары — ауыл шаруашылы ыны Қ ң ғ ң р т рлі ндірістері. ә ү ө аланы негізгі ызметі — т р ындары шін ажетті Қ ң қ ұ ғ ү қ тауарларды ндіру, ж не сауда. ө ә ала ма ыауыл шаруашылы ы німіне ана нары Қ ң ғ ө ғ қ болып табылады.

Тюнень моделі — жалпылама (жалпылама, же ілдетілген) моделі болып: Барлы нім ң қ ө нары ында бірдей жеткізуі бар, ж не сол аума ты концентрлік айма тары шег ғ ә қ қ қ i ндег i жер пайдалану ар ындылы ына арамастан айма ында орналасуы мен ны бірдей. қ қ ғ құ облыстарды кезектесіуі . Б л арапайым ереже: жер, жер ауданы бірлігіне ндірісті ң ұ қ ө ғ ірі к лемін ндіру. Жалдау градиентті ж не нары а жа ын орналас ан болады, ө ө ә ққ қ қ содан кейін жер аума ы екінші жо ары на ты к лем ндірісі болып келеді. ғ ғ қ ө ө

Геоурбанистика ндірілетін німні т рі мен ндірістік Ө ө ң ү ө ар ындылы ы: рбір х технологиясы мен екі қ қ ғ Ә аспектілері сипатталады. Сол технологияны опциялары ндірістік процесіні ң ө ң экономикалы жа дай барлы сайттар шін бірдей қ ғ қ ү болып табылады. Айырмашылы тек ана бас а бір ауданы, оларды қ қ қ ң жа дайы мен к лік шы ындарыны де гейіні ғ ө ғ ң ң ң айырмашылы ын азайтатын болады. ғ

Геоурбанистика Технологияны та да анда шешім і ндірісіні ң ғ ө ң рентабельділігін лшеуге негізделген ө Т рлі технологиялар кестесі ү B i ( d ) коммерциялы функциясы В (г) і (і = қ 1, 2, 3) фонды Тюнень моделі қ

Геоурбанистика Фон Тюнен Росток аласыны айналасында ы жер о тайлы қ ң ғ ң рылымын аны тады: құ қ 1 — к к ніс-ба ша да ылдары мен ар ынды с т ндірісі; ө ө қ қ ү ө 2 — орман шаруашылы ы; ғ 3 — ар ынды технологиялы да ылдар; қ қ 4 — шал ынды сімдік айналымы да ылдары ( «аз ар ынды» ); ғ ө қ қ қ 5 — ш далалы сімдік айналу ке да ылдары; ү қ ө ң қ 6 — ке жаю ң Фон Тюнен экономикалы ызмет полюстерін т жырымдамасын қ қ ұ теориясы мен ы пал ету салаларын т жырымдамасын қ ұ таныстырды. Б л басты фактор экономикалы ашы ты болып табылатын ұ қ қ модельдерін класс білдіретін, жер ба асы бірінші лгісі болып ғ ү табылады.

• На ты нары ты лде айда иын. рбір ндірістік қ қ қ ә қ қ Ә ө салыстырмалы к лік шы ындары (бірлігі ашы ты та бір ө ғ қ қ қ ндіріс к леміні бірлігіне жеткізу ны), ж не ке істіктік ө ө ң құ ә ң жандандыру м мкіндіктері мен шектерін з к рсеткіштерін ү ө ө (жер ала ы бірлігіне нім к лемін л айту) бар. Б л ң ө ө ұ ғ ұ параметрлер диаграммада формуласы ба асы градиент ж не ғ ә оны желілерін пішіні желісімен салыстыр анда ойыс Tyunen ң ғ (сур. 2. 2) сыныл ан болып иындатады. Ауарларды жекелеген ұ ғ қ ң т рлері шін с ранысты суі ндірісті тиісті т ріне алып жер ү ү ұ ң ө ө ң ү пайдалану ар ындылы ыны артуына, сондай-а осындай жер қ қ ғ ң қ учаскесін аума ты жері ке ейту келеді. қ қ ң ә • Нары ндірісті л аюына (тауарларды осы т ріні қ ө ң ұ ғ ң ү ң ндіріске б лінген ресурстарды л айту) с ранысты суімен ө ө ұ ғ ұ ң ө жауап береді. Сонымен атар жер пайдалану трансформация: қ б л жа дайда, ауыл шаруашылы ы ма сатында ы жер же іл ұ ғ ғ қ ғ ң нерк сіп оккупациялан ан аума ында айналады. ө ә ғ ғ Б л сер ұ ә уа ыт, ке істікте де одан рі тарала алады. қ ң ә

Пікірлер. Тюненні моделі: ң Д йекті айнымалы концентрлік аума ын функционалды ә ғ қ пайдалануды р т рлі аума ты орналас ан жері айма тары мен ң ә ү қ қ оларды пайдалану ар ындылы ы т мендеуі бар — «шеткі ң қ қ ғ ө орталы ы» ғ 1) эмпирикалы алалы білім беру осі бойымен алыптасады қ қ радиалды-концентрлік рылымы, фактіні мбебап д лелдейдішетке құ ә ә орталы ынан ба ыты; ғ ғ 2) б л ретте барлы ке істіктік, дедуктивті моделін с йкес келеді алалы ұ қ ң ә қ қ жерлерде рылымы с зсіз «орталы ы — шеткі шін» сап а тура келеді осіне; құ ө ғ ү қ 3) уа ыт экономикалы механизмін т сіндіру алалы ке істіктік рылымы қ қ ү қ қ ң құ айта амтиды; қ қ 4) ке інен р т рлі болуы м мкін, оны параметрлік к рсеткіштерді астам ң ә ү ү ң ө ң алалы ке істікте жалпы нысанда ы т ра тылы (т ра тылы пен беріктігі қ қ ң ғ ұ қ қ біріншілігін) бекітеді, біра жеке ж не деформациялар еріксіз арамастан, қ ә қ негізгі радиалды-концентрлік жою а м мкін емес — б л т рінде ауыт у. ғ ү ұ ү қ

Геоурбанистика Функционалды иерархиясыны жалпы қ ң т жырымдамасы ұ Тауарлар мен ызметтерді лтты ж не ірлік де гейде қ ұ қ ә өң ң ндіріс тарату алаларыны м лшерімен, ж не ы пал ету, ө қ ң ө ә қ оларды айма тарын «салма ы» штастыра функционалды ң қ ғ ұ қ иерархия, байланысты. ызмет к рсету айма ын т менгі де гейі ж не лкен Қ ө ғ ө ң ә ү екінші де гейдегі жасушалар, з кезегінде, т. б. , лі лкен ң ө ә ү шінші де гей жасушаларында кірістірілген — аз ү ң жасушаларыны болжануда орталы позиция иерархиялы я ң қ қ ұ классикалы теориясы қ Жасушаларды р де гейдегі орталы ында осы ызметті ң ә ң ғ қ ж зеге асыратын, аланы болып, тиісінше алалы ү қ ң қ қ орталы тарды иерархиясын алын ан. қ ң ғ Иерархиялы алалы Rank оны орталы райды. қ қ қ ң қ құ

Геоурбанистика 1920 -30 кезінде Германияда рыл ан орталы орындарды құ ғ қ ң т жырымдамасы ұ Kristallera V. (1933) ж не А. Леша (1940) ж мыс істейді. ә ұ Осы Т жырымдаманы бастап ы негізгі Англия мен Шотландия оны ұ ң қ ң iрлерiнi даму саясатына байланысты, лыбритания (1932) атар өң ң Ұ қ пайда болды. Сауда моделі Kristalleraны тиімді йымдастыру аланы ұ қ ң мір с ру шін басты себебі ( ала раушы б лшек секторы ретінде), ө ү ү қ құ ө сондай пайда. нары ты сипаттайтын қ Аудан ж не халы ты, т уелді айнымалы, ны факторларды т рт топ а ә құ ң ө қ аны талады: қ 1. Ау ымда ы экономикасы туында ан жина де гейі. қ ғ ғ қ ң 2. Халы ты саны ат арды. қ ң қ 3. Экономикалы ашы ты. қ қ 4. Саны жиілігі

лауазымына опциялары орталы қ жерлерге атысты қ есеп айырысуды ат арды қ K = 3, K = 4, K = 7 Орталы тауарларды сату ауданы қ нары ында ы шекті м лшері ғ ғ ө

• Орталы орны теориясы осындай 30 -40 -шы қ жылдары-а жа адан зірленген учаскелерде, елді қ ң ә мекендерді дизайнында пайдаланыл ан. жа а есеп ң ғ ң айырысу сайттарды та дау шін таусыл ан жерлерді ң ү ғ Zyuderzee (Нидерланды) туралы. • К птеген батыс елдерінде ірлік жоспарлау ө өң пайдаланылатын Орталы орны теориясы: 80 -шы қ жылдары. Германияда айма ты жер жоспарларын қ қ бір атар; Швецияда кімшілік-аума ты арнал ан. қ ә қ қ ғ • КСРО, орталы орын теориясы негізінде жасал ан қ ғ есептеулер, алалы ж йелер мен алалы су қ қ ү қ қ ө болжамдарыны (Shuper, 1983, 1984) иерархиялы ң қ рылымын талдау, есеп айырысу ж йелері құ ү т р ысынан т ра тылы ын ба алау шін ұ ғ ұ қ ғ ғ ү пайдаланылады.

16 Вальтер Кристаллер (1893 -1969 жж. ) • Вальтер Christaller (1893 -1969 екіжылды кезе де). қ ң • МОДЕЛЬ орталы орын B. қ Kristallera Докторантура неміс алымы Вальтер Christaller ғ «О т стік Германияда Орталы ң ү қ орындар» Б л о ам аума ты ұ қ ғ қ қ йымдастыруды жа сарту ж не ұ қ ә Германия кімшілік-аума ты б лу ә қ қ ө жа сарту шін зірленген қ ү ә алаларды о тайлы жері қ ң ң теориясын, баяндал ан болатын ғ 1933 жылы жары к рді. қ ө

17 Условия выполнения модели УСЛОВИЯ ИДЕАЛЬНОГО ГОСУДАРСТВА: • Города расположены на бесконечно однородной равнине • одинаковая плотность и покупательная способность населения • одинаковое транспортное сообщение • равномерное размещение ресурсов • покупка центральных товаров осуществляется в ближайшем центральном месте • ни одно из центральных мест не получает избыточной прибыли

18 Модель центральных мест • Группа тождественных центральных мест имеет шестиугольные дополняющие районы, а сами центральные места образуют правильную треугольную решетку

19 Прежде чем разобраться в логике рассуждений В. Кристаллера, необходимо рассмотреть термины, используемые в модели : • Центральное место — синоним города, центр для всех других населенных пунктов данного района, обеспечивающий их «центральными» товарами и услугами • Дополняющие районы — территории, обслуживаемые центральными местами • конус спроса — радиус зоны сбыта центральных товаров, нижний предел — пороговый размер рынка, верхний предел — расстоянием, вне которого центральное место не способно сбыть свой товар

20 Конус спроса • конус спроса — радиус зоны сбыта центральных товаров, нижний предел — пороговый размер рынка, верхний предел — расстояние, вне которого центральное место не способно сбыть свой товар т. е. количество сбываемого товара сокращается с ростом расстояния, т. к. растут транспортные издержки

• Центры более высокого порядка большей людности представляют широкий набор товаров и услуг, низкого (меньшей по сравнению с первыми людности) порядка — меньший набор товаров и услуг. Наглядный пример организации территории по принципу центральных мест — размещение учебных заведений: в городе — областном центре обязательно есть 1 -2 высших учебных заведения, где учатся преимущественно жители данной области, в районных центрах данной области вузов, как правило нет, зато есть стандартный набор средних учебных заведений, где обучается молодежь данного района; а в деревнях, в зависимости от числа жителей, работают средние или только начальные школы. Таким образом, по мере продвижения вверх по лестнице образования, число учебных центров уменьшается, количество обучающихся растет, растут и дополняющие районы. Аналогичная зависимость существует, например, и в размещении больниц.

22 Механизм формирования шестиугольной решетки • Возникает при стремлении разместить на плоскости максимально возможное кол-во конусов спроса • если города — в узлах решетки — оптимизируется рыночная структура (территория обслуживается минимальным кол-вом центральных мест) • если города — в середине ребер — оптимизируется транспортное сообщение • если города в пределах рыночной зоны — оптимизируется АТД

24 Модель центральных мест • Применительно к пров. Srechuan, Китай

Геоурбанистика ТЕОРИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОГО ЛАНДШАФТА А. ЛЁША Модель А. Лёша ( кон е ц 19 30 -х годов ) основана на системе уравнений пространственного равновесия, описывающих пространственную локализацию функций городов. Она объясняет экономическую концентрацию в городе присутствием в нем функций промышленного производства, что объясняется общим эффектом экономии агломерации и минимизацией суммарных транспортных издержек. Лёш учитывает неоднородность экономического пространства (месторождения полезных ископаемых , узлы коммуникаций).

Геоурбанистика осымша талдаулар ж ргізу ар ылы м мкіндігінше Қ ү қ ү т тынушыларды б лу шін Леш мынандай шешімге ұ ө ү келеді, ндіріс орталы тарыны бай ж не кедей ө қ ң ә секторларын алтыб рышты желіге келтіру. ұ қ Барынша м мкін с йкес секторлар, бай алаларды ү ә қ нары ты ауданы орталы ыны айналасында қ қ ғ ң олайлы ж йе ар ылы ол жеткізуге болады қ ү қ қ.

27 Август Леш (1906 -1945 жж. )

28 • 1954 ж. «Географиялы шаруашылы ты қ қ орналастыру» — орыс тіліне аудар ан ал аш ы ғ ғ қ аудармасы (а ылшын тілінен) ғ • 2007 ж. орыс тіліне аудар ан ал аш ы аудармасы ғ ғ қ (неміс тілінен) – В. Н. Стрелецкий • Кристаллерді моделіне осымша факторлар ң қ енгізілді: барлы елді-мекендер шін е бастысы ол, қ ү ң «орталы орындар» қ • Бірмезгілде нары ты ж не к ліктік саланы ж не қ қ ә ө ә АТД о айландыру. ң Август Лешты моделі ң

• 1954 ж. Неміс экономисті А. Лешты «Географическое размещение ң хозяйства» атты е бегі жары а шы ты (1959 жылы орыс тіліне ң ққ қ аударыл ан). Е бегінде алаларды к рделі жа ынан орналастыруды ғ ң қ ү ғ ң моделі сынылды ж не ол шынайылы а жа ын болды. А. Леш осымша ұ ә ққ қ қ м ліметтер енізді, е ма ыздыларыны бірі – барлы елді-мекендер шін ә ң ң ң қ ү орталы айма ты аудан к лемі: е лкен ж не ма ызды қ қ ң ө ң ү ә ң ала, елді-мекендер шін экономикалы т р ыдан ма ызды орын болуы қ ү қ ұ ғ ң керек. Ары арай даму мен логикалы ж йе мына ан алып келді: тарату қ қ ү ғ торы К=3, 4, 7 болса оны орталы айма тар а арай таратып, ба ыттау қ қ ғ ар ылы, е жо ар ы м мкін бол ан К=3, К=4, К=7 ж йеге келу болды. қ ң ғ ғ ү Б л ж йе шеуін бір орталы а ба ыттады: нары ты , к ліктік ж не ұ ү ү ққ ғ қ қ ө ә кімшілік т р ыдан. ә ұ ғ • Орталы ж йені жою, аланы те д режеге б лу мен ке істікті д рыс қ ү қ ң ә ө ң ұ ру ар ылы «секторлы » сала, одан кейін «бай» ж не «кедей» аудандар а құ қ қ ә ғ б леді. ө

31 Экономикалы ландшаф қ ж йесі ү

32 Маусымды орталы тар – қ қ ж рме келер мен базарлар ә ң • Экономикасы, инфра рылымы нашар құ дамы ан аудандарды – ғ ң орталы ы ызметін ша ын ғ қ ғ сауда орындары райды. құ • Айма тарды саны мен қ ң ты ызды ы, экономиканы ғ ғ ң суі, тауар айналымыны суі ө ң ө — уа ытша орындарды қ ң т ра ты орнына айналады. ұ қ

33 Ниягерияда ы маусымдар а ғ ғ байланысты орталы тар қ

НАЗАРЛАРЫ ЫЗ А Ң Ғ РАХМЕТ!!!