ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.И. СӘТБАЕВ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.И. СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ЗЕРТТЕУ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ О.А. Байқоңыров атындағы тау-кен металлургия институты «Маркшейдерлік іс және геодезия» кафедрасы Науқанбаев Баубек Сейілханұлы МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ Магистр академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған Диссертация атауы: Карьер бортының күйін маркшейдерлік бақылау тәсілдерін дамыту Дайындау бағыты: 6М074900 – «Маркшейдерлік іс» Ғылыми жетекшісі: доктор PhD Жақыпбек Ы. Алматы 2017 1

ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ - ашық әдіспен пайдалы қазынды кенорындарын игерудегі карьер беткейінің кемерлері мен қиябеттерінің деформациялану жағдайын маркшейдерлік бақылау, орнықтылығын мониторингтеу және қамтамасыз ету тәсілдерін жетілдіру болып саналады. ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ ИДЕЯСЫ - ашық әдіспен пайдалы қазынды кенорындарын игерудегі карьер беткейінің кемерлері мен қиябеттерінің деформациялану жағдайын маркшейдерлік бақылауды, орнықтылығын мониторингтеуді және қамтамасыз етуді негіздеудің жаңа әдістемесін ұсыну. ЗЕРТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ: - карьер беткейі деформациясының негізгі себептерін талдау; - карьер беткейінің орнықтылығына тау жыныстардың физикалық-механикалық қасиеттерінің тигізетін әсерін зерделеу; карьер беткейінің орнықтылығын мониторингтеу және қамтамасыз ету тәсілдерін зерделеу; ашық кеніштегі тау жыныстардың деформациясын маркшейдерлік бақылауды жетілдіру тәсілдерін зерделеу. 2

3 Жұмыста қарастырылатын ғылыми ережелер:

КАРЬЕР БЕТКЕЙІ ДЕФОРМАЦИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ СЕБЕПТЕРІН ТАЛДАУ 4

Сілем тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері және олардың карьер беткейінің тұрақтылығына тигізетін әсерін зерделеу 5

Карьер беткейінің орнықтылығына әсерін тигізетін инженерлік-геологиялық факторлар 6

Карьер беткейінің орнықтылығына тау жыныстардың физикалық-механикалық қасиеттерінің тигізетін әсерін зерделеу 7

Тау-кен сілемінің құрылымдық ерекшеліктерін зерделеу 8

Кенорнындағы геомеханикалық үдерістерді бақылау

Таулы-терең-биіктік түрдегі карьер беткейінің сұлбасы Hгл - карьердің терең бөлігінің биіктігі; Hнаг - карьердің таулы бөлігінің биіктігі;H=Hгл+Hнаг - таулы-терең карьердің биіктігі; Hскл - таулы-терең-биіктік карьердің биіктігі

карьердің батыс беткейінің жалпы көрінісі; кемердегі жергілікті деформациялар Карьер беткейі орнықтылығын бақылау станциясын құрумен зерделеу

Карьерлерде беткейлер мен үйінділердің жағдайын геомеханикалық мониторингтеуді ұйымдастыру

Тау-кен сілемін геомеханикалық мониторингтеудегі негізгі техникалық құралдар

Карьерлерде геомеханикалық мониторингті жүргізу тәсілі Geomos жүйесі. Monitor жүйесінде көрсетілген өлшеулер

Ашық кеніштегі тау жыныстардың деформациясын маркшейдерлік бақылауды жетілдіру тәсілдерін зерделеу

Карьер беткейі жағдайын ғаламдық навигациялық спутниктік жүйені пайдаланумен бақылау

ҚОРЫТЫНДЫ Диссертациялық жұмыста шет елдердегі және еліміздегі пайдалы қазынды кенорындарын ашық әдіспен игерудегі карьер беткейінің кемерлері мен қиябеттерінің деформациялану жағдайын маркшейдерлік бақылауды, олардың орнықтылығын мониторингтеуді және қауіпсіздігін қамтамасыз етуді жан-жақты зерделеумен мынадай нәтижелер алынды. - карьерлердегі кемерлердің орнықтылығы, сілем тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері, жылжулар мен деформациялар, инженерлік-геологиялық факторлар және тау-кен геологиялық жағдайлар жан-жақты талданды. - карьер кемерлерінің орнықтылығына тау жыныстардың тау-кен геологиялық және физикалық-механикалық қасиеттерінің тигізетін әсері, тау-кен сілемінің ерекшеліктері және геомеханикалық үдерістері зерделенді. - ашық кеніштегі тау жыныс сілемінің кернеулік жағдайын математикалық моделдеу, карьер беткейінің орнықтылығын бақылаулық станцияны құрумен байқау, терең карьер беткейлері тау жыныстарының деформациясын геомеханикалық мониторингтеу және карьер беткейлерінің қиябеттерін жасанды нығайту ұсынылды. - карьер беткейі жағдайын ғаламдық навигациялық спутниктік жүйемен бақылау, тау жыныстар сілемін геомеханикалық мониторингтеу лазерлік сканирлеу және георадарлық зондылау әдістерімен жүргізу ұсынылды.