§ 36. Таби ат жа дайлары мен ғ

§ 36. Таби ат жа дайлары мен ғ ғ ресурстары

А Ш аума ыны жер бедеріне бірнеше ірі Қ ғ ң ораграфиялы бірліктер т н. Батыста Кордильера тау қ ә ж йесі орналас ан. Осы тау ж йесіне енетін ү қ ү Аляска, Брукс, Сьерра-Невада ж не т. б жоталар, Се гір ә ң таулары, лкен Алап, Колорадо стірті Ү ү орналас ан. Кордильераны ел аума ында ы е биік қ ң ғ ғ ң н ктесі –Аляска жотасында ы Мак-Кинли ү ғ тауы(6193 м). А Ш-ты шы ысында аласа Аппалач Қ ң ғ тауы орналас ан. Елді орталы б лігінде лы ж не қ ң қ ө Ұ ә Орталы жазы тар жатыр. Ал Мексика шы ана ы қ қ ғ ғ жа алауы мен Флорида т бегін те із де гейінен 100 м ғ ү ң ң –ге дейінгі биіктіктегі ойпатты жа алы жазы тар ғ қ қ алып жатыр. Алып жат ан жеріні лкендігіне қ ң ү байланысты А Ш жеріні климат жа дайы алуан Қ ң ғ т рлі. ү

а тарда ауа температурасы-60Қ ңо С а дейін т мендесе қ ө , о т стігіндегі лім а арында шілде айында +57 ң ү Ө ңғо С жететін температура бай ал ан. Елді солт стік –батысында қ ғ ң ү 3000 ммге дейін жауын-шашын т ссе , о т стік батыста ү ң ү оны м лшері 100 мм ден де азаяды. ң ң ө А Ш жеріне таби ат апаттары да т н. А Ш-ты Қ ғ ә Қ ң батысында ы таулы аудандар жер сілкіністері болып ғ т рады. Елді жазы болып келетін орталы б лігінде ұ ң қ қ ө а ыза тар мен р а шылы , ауаны ар ынды алмасуы ң қ құ ғ қ қ ң қ қ н тижесінде болатын к шті желдер мен йын т різді ә ү құ ә оз алатын дауылдар-торнадо жиі бай алады. уатты қ ғ қ Қ торнадо к п апат келеді. : ж ріп ткен жолында а аштарды ө ә ү ө ғ тамырымен опарып , елді мекендерді иратып кетеді. Макс қ қ жылдамды ы са атына 800 км ге жетеді. ғ ғ

АҚШ арқылы Солтүстік Америкадағы ең ірі өзен Миссисипи ағып өтеді. Өзендер ішкі су жолы ретінде көлік қатынасына қолайлы. Елдің Канадамен шекаралас аймағында Ұлы көлдер шоғырланған. Ал Ұлы көлдерді АҚШ-тың үшінші теңіз жағалауы деп атайды.

АҚШ жері табиғи ресурстарға өте бай. Әсіресе минералды шикізат түрлері кең таралған, бұл ел аумағының қалыптасу тарихы мен құрылымдық ерекшеліктеріне тікелей байланысты болады. Жан-жақты жүргізілген барлау жұмыстарының нәтижесінде 30 -дан астам штаттың аумағында көмір мен мұнай қоры бар екені анықталған. Қазіргі кезде 15 штатта көмір өндіріледі. , әсіресе Аппалач көмір алабының (Кентукки , Пенсильвания және Теннеси штаттры) маңызы зор. Қазірге дейін Аппалач көмір алабы елде өндірілетін таскөмірдің 80% ын береді. Мұнай мен газдың аса маңызды кен орындары Мексика шығанағы жағалауынан, Калифорния мен Аляскадан табылған. Елдің отын энергетика кешеніндегі олардың үлесі 70% құрайды.

§ 37. Хал ы. Н сілдік , лтты рамы. Дініқ ә ұ қ құ ылымы ж не м дениеті. Ғ ә ә

АҚШ халқының жалпы саны-309, 6 млн адам. Дүние жүзінде Қытай мен Үндістаннан кейінгі 3 -ші орын алады. Елдегі адамның өмір жасының орташа ұзақтығы еркектерде 75 жас, әйелдерде 80 жас. АҚШ көп ұлтты ел. Ресми түрде ел азаматтары шыққан тегіне карамастан америкалықтар деп аталатын біртұтас ұлтқа бірігеді. Нәсілдік ерекшеліктеріне қарай америкалықтар 3 топқа ажыратылады: еуропалықтар(84%), африка лықтар (12%), азиялықтар (4%). Қазіргі кезде АҚШ тағы байырғы халық –үндістердің үлесі 1 шамасында ғана халықтың негізгі бөлігі сырттан келгендер құрайды.

ндістерҮ Еуропатектестер Негрлер самбо мулаттарметистер

Тек 19 ғасырдың басынан бері Жер шарының 70 ке тарта елінен 55 млн ға жуық адам осында қоныс аударған. 19 ғасырдың екінші жартысында иммигранттар арасында еуропалықтар үлесі азайып, Азиядан, Латын Америкасымен бұрынғы шектеулерге қарамастан иммигранттар есебінен ел халқы жылына 1 млн адамға артты.

Халы ты діни рамы да те к рделі. Америкалы тарды қ ң құ ө ү қ ң діни ба дарыны алуант рлілігі оларды шы у тегімен ғ ң ү ң ғ т сіндіріледі. Ел хал ыны к пшілігін христиан дініні р ү қ ң ө ң ә т рлі ба ыттарын стан ан кілдері ү ғ ұ ғ ө райды. лыбритания, Скандинавия елдерінен оныс құ Ұ қ аудар андарды рпа тары протестанттар болса ғ ң ұ қ , ата-бабалары Италия, Испаниядан келгендерді — ң католиктер. Жалпы ал анда А Ш та 250 ден астам р т рлі ғ Қ ә ү ба ытта ы шіркеулер ж мыс істейді. ғ ғ ұ Ел халқы біркелкі қоныстанбаған. АҚШ халқының орташа тығыздығы 1 км жерге 28 адамнан келеді. Дүние жүзінде 18 орын алады. Халық тығыз қоныстанған аудандарға Атлант мұхиты жағалауы мен Ұлы көлдер маңы, батыстағы Калифорния штаты жатады. Мұнда 1 км жерге 200 -400 адамнан келеді

А Ш хал ыны 79 ы алада т рады, елде жалпы саны Қ қ ң қ ұ 9 мы дай ала бар. Америка алалары зіндік сипат а ң қ қ ө қ ие. К бінесе т ртб рыш пішінді болып келетін ала ө ө ұ қ аума ы ай ын ажыратылатын зоналардан ғ қ т рады. аланы орталы іскер б лігінде з улім ұ Қ ң қ ө ә йлерде офистер мен банктер, биржалар мен сауда ү орталы тары т. б орналас ан. қ қ Латын Америка Азия Еуропа Баска аймак 55%30% 10% 5%

АҚШ та аса ірі 3 мегаполис бар. Бостаннан Вашингтонға дейінгі созылып жатқан Солтүстік Шығыс мегаполисін қысқаша Босваш , Чикаго мен Питсбург арасындағы Көл маңы мегаполисін Чипиттс , Сан-Франциско мен Сан-Диего қалалары аралығында орналасқан Калифорния мегаполисін Сан-сан деп атайды. Р/с Мегаполис аты рамындаҚұ ғ ы агломирация саны Халы қ саны млн адам Жеріні ң ауданы Басты білік бойымен зынды ы ұ ғ 1. Босваш 40 45 100 800 2. Чипиттс 35 35 160 900 3. Сан-сан 15 18 100 800 Барлы ы ғ